PFAS, PFOS en PFOA: wat zijn ze en waarom zijn ze schadelijk?

Misschien herinner je je het nog, maar in 1998 was er in de VS een grootschalige rechtszaak tegen het chemisch bedrijf DuPont. Hun producten met PFOA (een vorm van PFAS), vooral bekend van teflon, werden schadelijk bevonden voor de volksgezondheid. Op dit moment is een gelijkaardig verhaal bezig in het Belgische Zwijndrecht.

We leggen jou uit wat PFAS precies zijn, waarom ze schadelijk zijn en hoe je ze kunt vermijden.

Wat zijn PFAS, PFOA en PFOS?

Wij niet thuis is in de chemische wereld, zal deze begrippen moeilijk kunnen thuisbrengen. Afgekort betekenen ze: 

• PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen)
• PFOA (perfluoroctaanzuur)
• PFOS (perfluoroctaansulfonaten)

Deze chemische stoffen zijn water-, vet- en vuilafstotend, en worden daarom in veel dagelijkse producten gebruikt. Ze hebben ook heel wat slechte eigenschappen, waaronder:

• Ze blijven in het milieu; ze kunnen niet of nauwelijks afbreken.
• Ze zijn toxisch en kunnen zich accumuleren in mensen, dieren en planten.
• Ze kunnen zich gemakkelijk en snel verspreiden in het milieu.

Waar vind je PFAS?

In drinkwater: dit is meestal plaatselijk en geassocieerd met een specifieke verontreiniger (zoals een chemische fabriek). Waterzuiveringsinstallaties kunnen PFAS nog niet helemaal tegenhouden.

In voeding: voedsel dat is verpakt in PFAS-bevattende materialen (zoals pizzadozen), bewerkt met apparatuur waarin PFAS zijn gebruikt, of geteeld is in met PFAS verontreinigde grond of water.

In werkplaatsen: het gaat hier vooral over productiefaciliteiten of industrieën die PFAS gebruiken (galvanisch, textiel, halfgeleider, verpakkingen, hydraulische vloeistoffen, lak en verf, pesticiden enzovoort).

In huishoudelijke producten: vlek- en waterafstotende stoffen, anti-aanbakproducten (zoals pannen), poetsmiddelen, was, verf, schoonmaakmiddelen, blusschuim en textiel (regenjassen, zwemkledij, lederwaren, schoenen en tapijten – bijvoorbeeld met het Gore-Tex label).

In verzorgingsproducten: het gaat hier vooral over waterproof cosmetica (lippenstift, mascara enzovoort), maar ook over muggenspray, zonnebrandcrème en handcrème.^[1]

Gekende schade door PFAS

De meest bestudeerde PFAS-chemicaliën zijn PFOA en PFOS. Uit studies blijkt dat PFOA en PFOS bij proefdieren effecten op de voortplanting en de ontwikkeling hebben, de lever en de nieren aantasten, en verstoorde immunologische effecten kunnen veroorzaken. Beide chemische stoffen hebben bij dieren ook tumoren veroorzaakt. 

De meest consistente bevindingen zijn verhoogde cholesterolgehalten bij blootgestelde populaties, met meer beperkte bevindingen in verband met lage geboortegewichten bij kinderen, een verstoord immuunsysteem, kanker (door PFOA) en verstoorde schildklierhormonen (door PFOS).^[2]

Wat is het verschil tussen PFOA, PFOS, GenX en andere vervangende PFAS?

PFOA en PFOS zijn de meest bestudeerde PFAS-chemicaliën en zijn door de industrie vrijwillig uitgebannen, hoewel ze nog steeds persistent zijn in het milieu. Er zijn nog veel meer PFAS, waaronder GenX-chemicaliën en PFBS, die in overal in de wereld worden gebruikt.

GenX is een handelsnaam voor een technologie die wordt gebruikt om fluorpolymeren te maken (zoals in anti-aanbaklagen) zonder het gebruik van perfluoroctaanzuur (PFOA). HFPO-dimeerzuur en ammoniumzout zijn de belangrijkste chemische stoffen die met de GenX-technologie in verband worden gebracht. Deze chemicaliën zitten in oppervlaktewater, grondwater, drinkwater, regenwater en emissies in de lucht in sommige gebieden.

Perfluorobutaansulfonzuur (PFBS) is een vervangingsmiddel voor PFOS. Het zit in consumentenproducten zoals oppervlaktewater, afvalwater, drinkwater, stof, tapijt en tapijtreinigers, en vloerwas.^[3][4]

Hoe kan ik mijn blootstelling aan PFAS minimaliseren?

Als u in een door PFAS getroffen gebied woont, volg dan de volgende richtlijnen:

• Gebruik geen grondwater of oppervlaktewater om te drinken of te koken, maar gebruik steeds leidingwater.
• Vermijd het inslikken van grondwater of oppervlaktewater bij het baden, douchen, zwemmen en pootjebaden.
• Eet geen zelfgekweekte levensmiddelen die met besmet water zijn geproduceerd, waaronder zelf geslacht vlees, eieren, melk, gevogelte, fruit en groenten.
• Matig de inname van groenten en fruit die in het gebied zijn geteeld maar niet met besmet water zijn geproduceerd.
• Matig de inname van vis en zeevruchten die afkomstig zijn uit vervuild water.^[5]

Enkele algemene tips om je blootstelling aan PFAS te verminderen, zijn:

• Koop enkel hoogwaardig kookgerei uit roestvast staal (aangeduid met 304, 316, 430 of inox 18/8, 18/10, 18/0), gietijzer, geëmailleerd gietijzer (zoals Le Creuset) of glas.
• Kook meer thuis want verpakkingen van takeaway-artikelen bevatten vaak schadelijke stoffen. Dit is vooral in het geval van fastfood.
• Koop enkel voedingssupplementen waarvan de oorsprong van de ingrediënten gekend is. Vraag indien nodig meer informatie bij de fabrikant.
• Let op de samenstelling van waterdichte kleding of verzorgingsproducten. Indien ze poly- of perfluor (niet de fluor in tandpasta) bevatten, kan je maar beter op zoek gaan naar een alternatief.
• Filter water en lucht zoveel mogelijk om alle types vervuiling tegen te gaan.^[6]