Laatst bijgewerkt op 23 maart 2022

Het transport in ons lichaam wordt door twee systemen geregeld: het vasculaire systeem (de bloedvaten) en het lymfatisch systeem (de lymfevaten). 

Het lymfatisch systeem, ook wel het lymfevaatstelsel of lymfesysteem, begint direct onder je huid en loopt heel je lichaam af.

Je lymfesysteem heeft verschillende functies, waaronder:

• Het regelen van de vloeistofniveaus in het lichaam;
• Het absorberen van vetten uit de spijsvertering;
• Het beschermen van je lichaam tegen indringers;
• Het transporteren van afval en abnormale cellen.

In wat volgt bespreken we hoe dat precies in z’n werk gaat.

Wat is het lymfesysteem?

Het lymfesysteem is een netwerk van weefsels en organen dat het lichaam helpt zich te ontdoen van gifstoffen, afvalstoffen en andere ongewenste stoffen. De belangrijkste functie van het lymfestelsel is het transporteren van lymfe door het lichaam.

Het woord “lymfe” komt van het Latijnse woord lympha, dat “verbonden met water” betekent. Plasma verlaat de lichaamscellen nadat het zijn voedingsstoffen heeft afgegeven en afvalstoffen heeft verwijderd. Het grootste deel van deze vloeistof keert terug naar de veneuze circulatie via kleine bloedvaten, venulen genaamd, en gaat verder als veneus bloed. De rest wordt lymfe.

Lymfevocht is dus een verzameling van het extra vocht dat uit cellen en weefsels wordt afgevoerd plus andere stoffen. De andere stoffen zijn onder meer eiwitten, mineralen, vetten, voedingsstoffen, beschadigde cellen, kankercellen en vreemde indringers. Lymfe vervoert ook infectiebestrijdende witte bloedcellen (lymfocyten).

In tegenstelling tot bloed, dat in een ononderbroken lus door het lichaam stroomt, stroomt lymfe slechts in één richting – naar boven in de richting van de hals. Lymfevaten verbinden zich met twee subclavische aders, die zich aan weerszijden van de hals bij de sleutelbeenderen bevinden, en de vloeistof komt weer in de bloedsomloop terecht.

Link met het immuunsysteem

Ons immuunsysteem bestaat zowel uit afzonderlijke cellen en eiwitten als uit hele organen en orgaansystemen. Tot de organen van het immuunsysteem behoren de huid en de slijmvliezen, alsook de organen van het lymfestelsel.^[1]

Onderdelen van het lymfestelsel

Het lymfestelsel bestaat uit primaire organen. Waar de primaire organen de lymfocyten (witte bloedcellen) aanmaken om ontstekingen te bestrijden, zulle

Primaire lymfoïde organen

Het beenmerg is een sponsachtig weefsel dat zich in de beenderen bevindt. Daar worden de meeste cellen van het immuunsysteem (witte bloedcellen, rode bloedcellen en bloedplaatjes) aangemaakt en vermenigvuldigen ze zich ook. Deze cellen gaan via het bloed naar andere organen en weefsels. Bij de geboorte bevatten veel botten rood beenmerg, dat actief immuunsysteemcellen aanmaakt. In de loop van ons leven verandert meer en meer rood beenmerg in vetweefsel. Op volwassen leeftijd bevatten nog maar enkele botten rood beenmerg, waaronder de ribben, het borstbeen en het bekken.

De thymus of zwezerik bevindt zich in de borstkas net boven het hart. Dit klierachtige orgaan wordt pas bij kinderen volledig volgroeid en verandert dan langzaam in vetweefsel. In de thymus rijpen speciale soorten cellen van het immuunsysteem, de thymuscellen (T-cellen). Deze cellen coördineren onder andere de processen van het aangeboren en het adaptieve immuunsysteem. T-cellen bewegen door het lichaam en controleren voortdurend de oppervlakken van alle cellen op veranderingen.

Secundaire lymfoïde organen

Het lymfestelsel bestaat hoofdzakelijk uit lymfevaten, een netwerk van haarvaten (microvaten) en een groot netwerk van buizen die zich overal in je lichaam bevinden en die lymfe wegvoeren van de weefsels.

Lymfevaten legen de lymfe in het rechter en linker lymfekanaal, die in verbinding staan met de subclavische ader, die de lymfe terugvoert naar de bloedbaan. De subclavia-ader loopt onder uw sleutelbeen. Het terugvoeren van lymfe naar de bloedbaan helpt om het bloedvolume en de bloeddruk normaal te houden. Het voorkomt ook de ophoping van vocht rond de weefsels (oedeem genoemd).

De lymfevaten zijn verbonden met lymfeknopen of lymfeklieren, waar de lymfe wordt gefilterd van beschadigde cellen. Deze lymfeklieren produceren ook lymfocyten en andere cellen van het immuunsysteem die bacteriën en andere schadelijke stoffen in de vloeistof aanvallen en vernietigen, en slaan deze op.

Er zijn ongeveer 600 lymfeklieren in het menselijk lichaam. Ze bevinden zich diep in het lichaam, zoals rond de longen en het hart, of dichter aan de oppervlakte, zoals onder de arm of de lies. De lymfeklieren bevinden zich van het hoofd tot rond de knieholte. Sommige bestaan als een enkele knoop; andere zijn nauw verbonden groepen die ketens worden genoemd.

De milt, die zich aan de linkerkant van het lichaam net boven de nier bevindt, is het grootste lymfatische orgaan. De milt fungeert als een bloedfilter; het regelt de hoeveelheid rode bloedcellen en bloedopslag in het lichaam, en helpt bij het bestrijden van infecties.

Als de milt potentieel gevaarlijke bacteriën, virussen of andere micro-organismen in het bloed detecteert, maakt hij – samen met de lymfeklieren – witte bloedcellen aan, lymfocyten genaamd, die fungeren als verdedigers tegen indringers. 

De lymfocyten produceren antilichamen om de vreemde micro-organismen te doden en de verspreiding van infecties tegen te gaan. Mensen kunnen zonder milt leven, hoewel mensen die hun milt door ziekte of letsel hebben verloren, vatbaarder zijn voor infecties.

De keelamandelen zijn grote clusters van lymfatische cellen die zich in de keelholte bevinden. Ze zijn de eerste verdedigingslinie van het lichaam als onderdeel van het immuunsysteem. Ze vangen bacteriën en virussen op die via de mond of neus het lichaam binnendringen. Soms raken ze geïnfecteerd, en hoewel tonsillectomieën tegenwoordig veel minder vaak voorkomen dan in de jaren 1950, is het nog steeds een van de meest uitgevoerde operaties en meestal het gevolg van frequente keelinfecties.

Daarnaast zitten in het slijmvlies van de dunne darm nog kleine massa’s lymfeweefsel, Peyer’s patches genaamd. Deze lymfoïde cellen bewaken en vernietigen bacteriën in de darmen. Ook de blindedarm (appendix) bevat lymfoïd weefsel dat bacteriën kan vernietigen voordat ze de darmwand binnendringen tijdens de absorptie. 

Verschillende lymfatische aandoeningen

De meest voorkomende aandoeningen van het lymfestelsel zijn:

• Vergroting van de lymfeklieren (= lymfadenopathie) 
• Zwelling door verstopping van de lymfeklieren (= lymfoedeem)
• Kankers waarbij het lymfestelsel betrokken is (= lymfoom)

Wanneer bacteriën in de lymfevloeistof worden herkend, maken de lymfeklieren meer infectiebestrijdende witte bloedcellen aan, wat een vergroting van de lymfeklieren kan veroorzaken. De gezwollen knopen kunnen soms gevoeld worden in de hals, oksels en liezen.

Vergrote lymfeklieren worden meestal veroorzaakt door een infectie, ontsteking of kanker. De vergroting van de lymfeklieren kan plaatselijk zijn in het infectiegebied, zoals bij keelontsteking, of meer algemeen, zoals bij HIV-infectie. In sommige delen van het lichaam zijn de vergrote lymfeklieren voelbaar, terwijl andere te diep zitten om te voelen en te zien zijn op CT-scan of MRI.

Lymfoedeem kan het gevolg zijn van een blokkade in het lymfestelsel, veroorzaakt door littekenweefsel van beschadigde lymfevaten of -knopen. De ophoping van lymfevocht wordt het meest gezien in de armen en benen. Lymfoedeem kan heel mild zijn of heel pijnlijk, ontsierend en invaliderend. Mensen met lymfoedeem lopen het risico op ernstige en mogelijk levensbedreigende diepe huidinfecties.

Lymfoedeem wordt ook vaak gezien wanneer lymfeklieren worden verwijderd bij mensen die een operatie of bestraling hebben ondergaan om kanker te verwijderen. 

Lymfoom is kanker van de lymfeklieren en ontstaat wanneer lymfocyten ongecontroleerd groeien en zich vermenigvuldigen. Er zijn verschillende soorten lymfomen, waaronder het Hodgkin-lymfoom en het non-Hodgkin-lymfoom. Kankertumoren kunnen ook de lymfekanalen blokkeren of zich in de buurt van lymfeklieren bevinden en de lymfestroom door de klier belemmeren.

Andere ziektes geassocieerd met de lymfeklieren:

Lymfangitis: dit is een ontsteking van de lymfevaten.

• Lymfocytose: dit is een aandoening waarbij er een hoger dan normale hoeveelheid lymfocyten in het lichaam aanwezig is.
• Lymphangioma: dit is een aangeboren aandoening. Het is een misvorming in het lymfestelsel. Lymphangiomatosis is de aanwezigheid van meerdere of wijdverspreide lymfatische vasculaire malformaties.
• Intestinale lymfangiëctasie: dit is een aandoening waarbij verlies van lymfeweefsel in de dunne darm leidt tot verlies van eiwitten, gammaglobulinen, albumine en lymfocyten.
• Mesenterische lymfadenitis: dit is een ontsteking van de lymfeklieren in de buikholte.
• Lymfangiomatose: dit is een zeldzame longaandoening waarbij abnormale spierachtige cellen uit de hand beginnen te groeien in de longen, lymfeklieren en nieren. Men denkt dat de ziekte het gevolg is van een genetische mutatie. 
• Lymfatische filariasis: dit is een infectie veroorzaakt door een parasiet die ervoor zorgt dat het lymfestelsel niet goed functioneert.
• Ziekte van Castleman: deze ziekte verwijst naar een groep ontstekingsaandoeningen die vergroting van lymfeklieren veroorzaken en kunnen leiden tot disfunctie van meerdere organen.
• Lymfatische filariasis: deze parasitaire ziekte, die wordt beschouwd als een verwaarloosde tropische ziekte (NTD), wordt veroorzaakt door de infiltratie van een draadvormige worm die het lymfestelsel infecteert.
• Tonsillolieten: kleine stukjes puin blijven hangen op de amandelen en witte bloedcellen vallen het puin aan en laten een harde biofilm achter die zuurstof ademt. Dit leidt tot ontstekingen en infecties van de amandelen.
• Auto-immuun lymfoproliferatief syndroom: dit is een zeldzame genetische aandoening waarbij er een hoog aantal lymfocyten in de lymfeklieren, lever en milt aanwezig is.

Diagnose, symptomen en behandeling

Ziekten van het lymfestelsel worden meestal gediagnosticeerd wanneer de lymfeklieren vergroot zijn. Dit kan worden ontdekt wanneer de lymfeklieren voldoende vergroot zijn om te kunnen worden gevoeld of wanneer ze worden gezien op beeldvormende onderzoeken zoals CT-scans of MRI’s.

Veel voorkomende symptomen van een lymfatische aandoening zijn zwelling van de arm of lies, gewichtsverlies, koorts en nachtelijk zweten.

De diagnose lymfadenopathie is afhankelijk van de locatie van de abnormale lymfeklieren en andere zaken die met de patiënt aan de hand zijn. Als de patiënt een bekende infectie heeft, dan kunnen de lymfeklieren gewoon gevolgd worden in afwachting van een oplossing met behandeling van de infectie. Als de knopen snel groeien en er is geen duidelijke verklaring voor, dan is een biopsie meestal gerechtvaardigd om te kijken of er sprake is van kanker of een infectie.

De behandeling van lymfatische aandoeningen hangt af van de behandeling van de onderliggende oorzaak. Infecties worden behandeld met antibiotica, ondersteunende zorg of antivirale middelen. Lymfoedeem kan worden behandeld met elevatie, compressie en fysiotherapie. Kanker van het lymfestelsel wordt behandeld met chemotherapie, radiotherapie, chirurgie, immuuntherapie of een combinatie.^[2][3]

Een oedeem kan soms behandeld worden met behulp van lymfedrainage. Via deze massagetechniek zal een fysiotherapeut of kinesist de beweeglijkheid van het lymfvatenstelsel activeren en stimuleren. Zachte, ritmisch pompende bewegingen in het oedeemgebied helpen om de afvoer van lymfevocht via de lymfevaten te verbeteren.^[4]

Je kan ook zelf aan lymfedrainage doen door de lymfeklieren te masseren. Met platte gesloten vingers maak je een draaiende, licht drukkende beweging op de plek van de lymfeknoop. Belangrijk is om daarbij de huid mee te nemen en niet te schrapen over de huid. Die zelfmassage kan je op verschillende plekken op het lichaam doen: de oksels, het borstbeen, de buik, de heupen, de lies en de armen.^[5] Dit effect wordt ook soms nagestreefd door aan ‘droogborstelen’ te doen.

Hoe kan ik mijn lymfestelsel gezond houden?

Om je lymfestelsel sterk en gezond te houden, moet je:

• Blootstelling aan giftige chemicaliën vermijden, zoals die in pesticiden of schoonmaakmiddelen. Deze chemicaliën kunnen zich ophopen in je systeem en het moeilijker maken voor je lichaam om afval te filteren.
• Veel water drinken om gehydrateerd te blijven, zodat de lymfe gemakkelijk door je lichaam kan stromen.
• Zorgen voor een gezonde levensstijl met regelmatige lichaamsbeweging en een gezond dieet.^[6]

Meer van dat? Schrijf je in voor de wekelijkse nieuwsbrief: