Vitamine D bij ziektes en preventie

Laatst bijgewerkt op 25 september 2020

Best zorgt men dat de vitamine-D-voorziening het hele jaar optimaal is. Dit is daarom een uitstekende en goedkope investering in de gezondheid. Vitamine-D is belangrijk in iedere levensfase.

Vitamine-D-gebrek leidt tevens tot een scala van tamelijk algemene en aspecifieke klachten zoals vermoeidheid, (spier)pijn en lage rugpijn. Een goede vitamine-D-status zorgt voor de preventie van veel chronische ziekten, waaronder ziekten van het bewegingsapparaat, metabool syndroom, diabetes type 2, hart- en vaatziekten, auto-immuunziekten, infectieziekten, kanker en mentale aandoeningen.

Vitamine-D en ziekten

Bewegingsapparaat

Bij een sterk te kort aan vitamine-D ontstaan de typische vitamine-D-deficiëntie-ziekten rachitis (Engelse ziekte; verkromming van de botten bij kinderen) en osteomalacie (beenverweking bij volwassenen waarbij het beenvolume normaal is maar met een tekort aan mineralen). Tegenwoordig neemt het aantal kinderen met rachitis weer toe, ook in westerse landen.

Een minder uitgesproken vitamine-D-tekort is medeverantwoordelijk voor het ontstaan van osteoporose (botontkalking), sarcopenie (verlies van spiermassa en spierkracht), hypovitaminose D-myopathie (spierzwakte met name de spieren van bovenarmen en bovenbenen, diffuse spierpijnen, botpijnen en klachten over moeheid) en balans of evenwichts problemen.

Ouderen met vitamine-D-insufficiëntie (calcidiolspiegel 12,5-50 nmol/l) hebben ook meer kans op breuken. Een verbetering van de vitamine-D-status leidt bij hen tot minder verlies van botmassa en minder botfracturen; ook vermindert het de kans op vallen door een betere balans en sterkere (been)spieren.

Auto-immuunziekten

Een lage vitamine-D-status vergroot de kans op auto-immuunziekten zoals diabetes type 1, reumatoïde artritis, multiple sclerose, inflammatoire darmziekte zoals de ziekte van Crohn, en colitis ulcerosa.

Vitamine-D belet de productie van ontstekings-bevorderende cytokines en activeert de T-cellen die ontstekingsprocessen verminderen, die centraal staan bij auto-immuunziekten. Kinderen die een vitamine-D-supplement innemen, hebben duidelijk minder kans op insuline-afhankelijke diabetes dan kinderen die geen extra vitamine-D krijgen.

Het beschermende effect van vitamine-D is waarschijnlijk het grootst als al op jonge leeftijd met suppletie wordt gestart. Men weet dat vitamine-D een therapeutisch effect heeft bij bestaande auto-immuunziekten vanwege de immunosuppressieve eigenschappen van calcitriol.

Multiple sclerose

Multiple Sclerose komt weinig of niet voor rond de evenaar. Ook in Zwitserland komt in de hoog gelegen gebieden minder M.S. voor dan de lager gelegen delen. Zo zien we in Noorwegen langs de kust, waar meer vis (vitamine-D) wordt gegeten, een lagere incidentie van M.S. dan in het binnenland.

Een lage vitamine-D-status in de prenatale periode en de vroege kindertijd kan multiple sclerose op latere leeftijd veroorzaken. Bij adolescenten is een vermeerdering in de calcidiolspiegel van 50 nmol/l geassocieerd met 41% minder kans om multiple sclerose te krijgen.

Metabool syndroom en diabetes

Vitamine-D ondersteunt de glucosestofwisseling door de insulinesecretie en insulinewerking te regelen. Een lage calcidiolspiegel is geassocieerd met insulineresistentie, hyperglycemie, hypertensie, hypertriglyceridemie, vetophoping in de buikstreek en een lage HDL-cholesterolspiegel. Dit zijn allemaal kenmerken van metabool syndroom.

Zij met overgewicht of obesitas hebben duidelijk een lagere calcidiolspiegel dan zij met een normaal lichaamsgewicht. De calcidiolspiegel is omgekeerd gecorreleerd met het percentage lichaamsvet. Er is een vermoeden dat een lage vitamine-D-status zorgt voor de vorming van vetweefsel (lipogenesis).

Bij aanleg voor diabetes is men vaker ziek wanneer men een vitamine-D-arm voedsel eet. Suppletie van vitamine-D zorgt bij diabetes type 2 voor een duidelijke daling van de bloedglucosespiegel. De kans op insulineresistentie, metabool syndroom en diabetes type 2 is groter naarmate de calcidiolspiegel lager is.

Een goede vitamine-D-status bij diabetici kan de glucosestofwisseling verbeteren; en neuropathische pijnen en diabetische nefropathie (nierziekte ten gevolge beschadiging van de bloedvaatjes en nefronen of uitscheidingseenheden in de nier) verminderen.

Hart- en vaatziekten

Een te kort aan vitamine-D zorgt voor het ontstaan van hart- en vaatziekten, waaronder ischemische hartziekte, beroerte, hartfalen. Dit gebeurt waarschijnlijk door de associatie met glucose-intolerantie, metabool syndroom, dyslipidemie, hypertensie en een toegenomen ontstekingsactiviteit.

Verhoogde spiegels van de ontstekingsbevorderende cytokines zorgen vermoedelijk voor schade aan het hart. Vitamine-D-suppletie (50 µg of 2000 i.e./d) bij hartfalen heeft een beduidend ontstekingsremmend effect en kan mogelijk het verergeren van de ziekte afremmen.

Infectieziekten

Calcitriol is van belang voor het goed functioneren van het immuunsysteem. Het heeft een krachtige immunomodulerende werking en is onder meer betrokken bij de activiteit van dendritische cellen, de antimicrobiële respons van macrofagen, de proliferatie van T- en B-lymfocyten en de productie van verschillende ontstekingremmende cytokines. Het krijgen van infectieziekten zoals tuberculose, acute luchtweginfecties en influenza is groter bij een lagere vitamine-D-status.

Kanker

In de jaren 40 stelde men vast dat mensen in een zonnige klimaat een lager risico op verschillende soorten kankers hadden dan zij die woonden in gebieden waar minder zon is. Vergeleken met steden die tussen de 10e en 30e breedtegraad liggen hadden steden gelegen tussen de 30e en 40e breedte-graad gemiddeld 85% meer inwoners waarvan de oorzaak van overlijden kanker was. Tussen de 40e en 50e breedtegraad is dat 118% en voor steden tussen de 50e en 60e breedtegraad zelfs 150%.

Calcitriol, de actieve vorm van vitamine-D, reguleert de celdeling en celdifferentiatie in verschillende celtypen. Er is een vermoeden dat een lage vitamine-D-status (een tekort aan vitamine d dus) de ontwikkeling en progressie van verschillende vormen van kanker in de hand werkt.

Eierstokkanker komt in noordelijke gebieden als Noord Amerika en Noord Europa beduidend meer voor dan in het zuiden van Amerika en het zuiden van Europa. Vrouwen boven 45 jaar hebben in het noorden 5 maal meer eierstokkanker waaraan ze overlijden dan in het zuiden. Ook borstkanker en dikke darmkanker laten eenzelfde patroon zien.

In het noorden van Amerika leiden vrouwen twee maal meer aan borstkanker dan vrouwen uit het zonnige zuiden van Amerika. Ten aanzien van mannen met een donkere huid en de relatie met prostaatkanker is hetzelfde waargenomen. Deze ziekte komt in het Noorden van Amerika beduidend meer voor dan in het zuiden.

Een in 1992 in het tijdschrift Preventive Medicine gepubliceerd epidemiologisch onderzoek betrekking hebbend over een periode van 50 jaar geeft aan dat, wanneer we langer in de zon verblijven, dit 30.000 sterftegevallen als gevolg van borst en prostaatkanker kan voorkomen.

Hoge bloeddruk

Ook is er een lineaire relatie zien tussen bloeddrukverhoging en de afstand tot de evenaar. Hoe verder men van de evenaar woont, hoe hoger de bloeddruk. De onderzoeken geven ook aan dat geografische en seizoensvariaties in de bloeddruk gerelateerd zijn aan het zonlicht.

Influenza en verkoudheden

Influenza of griepinfecties komen voornamelijk voor in de winter wanneer het vitamine-D niveau bij mensen het laagst is. Mensen die in de winter extra vitamine-D nemen zijn beduidend beschermd tegen influenza.

Vitamine-D verhoogt de antimicrobiële peptiden die het organisme beschermen tegen infectie veroorzakende microben en virussen. Ook moduleert vitamine-D de activiteit van macrofagen.
Gevaarlijke griepvirussen stimuleren witte bloedcellen om de ontstekingscytokinen te produceren die geassocieerd worden met griep.

Vitamine-D vermindert cytokines die macrofagen en cytotoxische T-cellen aanzetten het lichaamseigen weefsel aan te vallen. Er zijn aanwijzingen dat ernstige ontstekingsreacties door virussen in bijvoorbeeld de longen (griep) niet veroorzaakt worden door het virus maar door macrofagen die de epitheel cellen van de longen aanvallen en daar ontstekingen veroorzaken; een z.g.n. auto-immuuntraject. Ook infecties van de luchtwegen, in het bijzonder bij kinderen, kunnen gerelateerd zijn aan een vitamine-D tekort.

Depressie

Er is een verband tussen vitamine-D-tekort en neerslachtigheid en depressie. De ernst van depressie hangt af van hoe laag de calcidiolspiegel is. Zonlicht en vitamine-D hebben ook een duidelijke invloed op onze hersenen. Zo bevorderen zonlicht en vitamine-D de aanmaak van dopamine, endorfinen en sertonine.

Er zijn aanwijzingen dat mentale klachten als depressie, autisme en schizofrenie te maken kunnen hebben met en vitamine-D tekort. Vooral een vitamine-D-tekort voor de geboorte en in de vroege kindertijd zou een rol spelen bij het ontstaan van autisme en schizofrenie op latere leeftijd.

Overgewicht

Vitamine-D wordt opgeslagen in lichaamsvet, vooral in het bruin vet, om dit in de winter, als er geen voldoende zonsterkte is, vrij te maken. Dit proces is beduidend minder efficiënt bij dikke mensen omdat de vetcellen (wit vet) meer vitamine-D vast houden.

Mensen met obesitas hebben waarschijnlijk daardoor een lager vitamine-D serum niveau in het bloed. Meer lichaamsvet en minder buitenshuis verblijven worden geassocieerd met een lager vitamine-D niveau.

Eczeem

Mensen met eczeem en flinke jeuk hebben meestal een ernstig tekort aan vitamine-D. Na injectie (600.000 i.e.) met vitamine-D verdwijnt het eczeem en de jeuk in verloop van 2 weken.

Indien de moeder tijdens de zwangerschap en daarvoor een tekort aan vitamine-D heeft, is de kans groot dat de baby al vroeg eczeem heeft. Toediening van vitamine-D druppels eventueel met vitamine A is dan gewenst. Ook de jeuk kan ermee verdwijnen.

Astma

Kinderen van moeders met voldoende inname van vitamine-D hebben 50% minder kans om in de eerste 5 jaar astmatische klachten te ontwikkelen. Voldoende vitamine-D heeft een zeer gunstig resultaat bij chronische astmatische klachten.

Psoriasis

Naast vitamine A en vitamine E is vitamine-D ook heel belangrijk. Mogelijk helpt lichttherapie bij psoriasis omdat de hoeveelheid vitamine-D in het lichaam als gevolg daarvan stijgt.

Keizersnee

De kans op een keizersnee is groter bij een tekort vitamine-D. Uit een onderzoek blijk dat vrouwen die een tekort aan vitamine-D hadden, een vier keer zo hogere kans hadden om een keizersnee te ondergaan dan vrouwen met een hoog vitamine-D gehalte in hun bloed.

Opmerking

Een overzichtsartikel in de New England Journal of Medicine uit 2007 geeft aan dat 40 tot 100% van de ouderen in Amerika en Europa te weinig vitamine-D in hun lichaam hebben. Ook wordt hierin aangegeven dat kinderen en jong volwassenen die 400 i.e. extra toegevoegd krijgen via voeding of supplementen vaak toch nog een tekort aan vitamine-D hebben.

De auteurs van het artikel laten zien dat veel hogere dosis van vitamine-D nodig zijn en dat de hoeveelheid vitamine-D (calcidiol) in het bloed de ziektereductie bepaalt, meer dan de hoeveelheid die wordt geslikt.

Genoemde auteurs hebben de hoeveelheid van de verschillende ziektes waarbij de vitamine-D status een rol speelt berekend en kwamen tot de volgende conclusies:

• 78% vermindering in Diabetes type 1 bij kinderen wanneer deze 2000 i.e / dag zouden innemen gedurende het eerste levensjaar.
• 200% verhoging in Diabetes type 1 met bij vitamine-D tekort.
• 33% reductie in Diabetes type 2 wanneer men 800 i.e./dag (eventueel met calcium) zouden nemen.
• 72% reductie in het aantal valpartijen van ouderen, waar¬schijnlijk door een betere spierfunctie, bij inname van een hogere dosis vitamine-D.
• 30-50% meer vormen van kanker bij mensen met vitamine D tekort.
• 42% reductie van Multiple Sclerose bij vrouwen die meer dan 400 i.e / dag extra vitamine-D innemen.

Verder geven de auteurs een flinke toename aan van de volgende ziektes bij een niet optimale vitamine-D status: auto-immuunziekten, osteo-arthritis, depressie, hoge bloeddruk, longziekten, schizofrenie en hart- en vaatziekten.

In de American Journal of Clinical Nutrition wordt aangegeven dat het publiek nog steeds misleid wordt door de adviezen van de overheid: 200 i.e./dag voor kinderen, 400 i.e./dag voor 51-70 jarige en 600 i.e./dag voor mensen boven de 70 jaar. Deze waarden zijn reeds lange tijd achterhaald.