Natuurlijke hulp bij jicht en verhoogd urinezuurgehalte

Laatst bijgewerkt op 4 maart 2024

In dit artikel komen je te weten wat jicht, ook wel bekend als ‘het pootje’, precies is, waardoor het wordt veroorzaakt, hoe het behandeld kan worden en hoe je je dieet het best aanpast om aanvallen te vermijden. 

Wat is jicht?

Jicht of ‘het pootje’ is een stofwisselingsziekte die met zeer pijnlijke opstoten van gewrichtsontsteking of artritis kan gepaard gaan. Jicht is toe te schrijven aan een te hoog gehalte aan urinezuur in het bloed en de weefsels, en kan mede te wijten zijn aan een ongezonde leefwijze.

Jicht is in hoofdzaak een gewrichtsaandoening die optreedt bij een te hoog gehalte aan urinezuur in het bloed, weefsels en de urine. Urinezuur zelf is het eindproduct van de stofwisseling van welbepaalde stikstofrijke verbindingen, de zogenaamde purines (onderdelen van DNA en RNA).

Ongeveer 90% van de purines die ons lichaam vrijkomen, ontstaan door de afbraak van cellen, een natuurlijk proces waarbij oude cellen vervangen worden door nieuwe cellen. De overige 10% van de purines zijn afkomstig van onze voeding.

Verhoogd urinezuur

Wanneer nu ons lichaam onvoldoende uricase aanmaakt (het enzyme dat het weinig oplosbare urinezuur omzet tot een beter oplosbare stof), wanneer onze nieren onvoldoende urinezuur afscheiden via de urine of wanneer we langdurig al te purinerijke voeding tot ons nemen, dan kan urinezuur accumuleren.

Van zodra de urinezuurspiegel in het bloed bij de man meer dan 7 mg per deciliter of bij de vrouw meer dan 6,5 mg/dl bedraagt, spreekt men van een verhoogde urinezuurspiegel. Nu mag men urinezuur niet aanzien als een fundamenteel schadelijke substantie.

Urinezuur is een krachtige antioxidant, die bijna even effectief als vitamine C cellen helpt beschermen tegen vrije radicalen. Maar bij een te hoog gehalte kan urinezuur wel problemen opleveren.

De jichtaanval: pijnlijk en heftig

Wanneer de urinezuurspiegel al te hoog is (bij de man doorgaans meer dan 12 mg/dl, bij de vrouw meer dan 10 mg/dl), dan kan urinezuur namelijk gaan uitkristalliseren. Urinezuur neemt hierbij de vorm aan van scherpe naalden, en vooral in de gewrichten kan zoiets door het prikkelen van het gevoelige kraakbeen leiden tot een hevige pijnaanval.^[1]

Die pijnaanval wordt in de volksmond vaak ‘het pootje’ of ‘de kozijntjes’ genoemd. De klassieke jichtaanval doet zich vooral voor ter hoogte van de dikke teen, maar ook andere gewrichten zoals de middenvoet, de enkel, de knie, de pols en zelfs de vingergewrichten kunnen aangetast zijn. Waarschijnlijk is het feit dat urinezuur gemakkelijker uitkristalliseert bij lagere temperaturen de reden dat de grote teen in 90% van de gevallen getroffen wordt.^[2]

Naast de acute pijn is een getroffen gewricht ook rood, gezwollen, warm en uiterst gevoelig voor aanraking. Jichtaanvallen komen in 90% der gevallen voor bij mannen en dit in de leeftijdsgroep van 40 à 50 jaar. Bij de vrouwen zijn het vooral vrouwen na de menopauze die worden getroffen. Jichtaanvallen treden het meest op in de winter en in de vroege lente en beginnen heel vaak ’s nachts.

Andere symptomen

Op te merken valt dat urinezuur zich ook in weke weefsel kan neerzetten. Vooral na een jarenlange verhoging van de urinespiegel kunnen zich onderhuids pijnlijke knobbeltjes gaan vormen, die geleidelijk kunnen gaan groeien. Deze jichtknobbels worden vooral aangetroffen in de buurt van de aangetaste gewrichten van de voeten en handen, alsook ter hoogte van de elleboog. Maar ook in de oorschelp, nabij de achillespees en rond de knieën kunnen zich jichtknobbels vormen.

Verder zal bij veel jichtpatiënten kan urinezuur zich na verloop van tijd afzetten in de nieren en dat er zich eventueel urinezuurstenen kunnen vormen. Niet alleen kan dus de nierfunctie gevoelig afnemen, er kunnen bij steenvorming ook pijnlijke nierkolieken optreden.

Oorzaken

Er kan niet zomaar een éénduidige oorzaak van een verhoogde urinezuurspiegel en dus van jicht naar voor geschoven worden. In ongeveer 70% van de gevallen is er wel sprake van een te hoge productie van urinezuur in het lichaam, maar in de andere 30% van de gevallen wordt urinezuur gewoon onvoldoende geëlimineerd. De oorzaak van jicht is dan ook vaak te wijten aan een combinatie van meerdere factoren:

• Erfelijkheid (speelt in ongeveer 25% der gevallen een rol)
• Overgewicht
• Een mindere functie van de nieren
• Een onvolwaardige voeding, onder meer een dieet rijk aan purines en teveel alcohol (vooral bier)
• Een verhoogde celafbraak, bijvoorbeeld bij bloedziekten waarbij bloedcellen sneller worden afgebroken en waarbij er dus meer purines worden vrijgesteld.
• Het gebruik van medicijnen zoals vochtafdrijvende middelen of diurectica (thiazidediurtica), immuniteitsonderdrukkende middelen (ciclosporine), acetylsalicylzuur (aspirines), chemotherapeutische middelen, antibioticakuren enzovoort

De link tussen slaapapneu en jicht

Recent onderzoek bij 16000 patiënten met slaapapneu toont aan dat zij twee keer vaker dan mensen zonder slaapapneu kans maken om jicht te ontwikkelen.^[3] Dit risico ontwikkelt zich ongeacht het BMI. Ook met een gezond BMI heb je meer kans op jicht wanneer je aan slaapapneu lijdt.

Doordat er tijdens slaapapneu minder zuurstof in het bloed is, zullen de carbondioxideniveaus in het lichaam stijgen. Dit leidt op zijn beurt lijdt tot meer urinezuur waardoor je meer last zal hebben van pijnlijke jichtaanvallen.

Diagnose

De eigenlijke diagnose van jicht, ter bevestiging van het typische klinische beeld, wordt gesteld door een bloedonderzoek, eventueel ondersteund met microscopisch onderzoek van het ontstekingsvocht in de gewrichten.

Jicht mag niet verward worden met ‘pseudo-jicht’. Deze gewrichtsaandoening, die eerder de grote gewrichten treft zoals knieën, polsen en enkels, wordt veroorzaakt door het neerzetten van kalkkristallen (meer bepaald kristallen van calicumpyrofosfaat) en wordt mede in de hand gewerkt door een gebrek aan magnesium.

Reguliere behandeling

Bij een acute jichtaanval zal meestal beroep moeten worden gedaan op de reguliere geneeskunde: de pijn is vaak zo heftig dat er sterke, ontstekingswerende en dus pijnstillende medicijnen zullen moeten toegediend worden.

Toevallig is één van de meest effectieve remedies bij jichtaanvallen, colchicine, afkomstig van de plant colchicum autumnale of herfststijlloos. Colchicine werkt goed bij een acute jichtaanval wegens een sterk ontstekingswerend effect, maar heeft vanaf een bepaalde dosis zelf een belangrijke toxiciteit.

Daarom wordt dit middel op voorschrift van een arts zodanig gedoseerd tot op de grens van het optreden van nevenwerkingen als diarree, misselijkheid, branderigheid, uitgesproken dorst… Om buiten de jichtaanvallen de urinezuurspiegel te verlagen, schrijft de reguliere geneeskunde doorgaans het middel allopurinol voor.

Hier kunnen we stellen dat de complementaire voedingssupplementen (zie verderop) belangrijk zijn, want allopurinol heeft niet onbelangrijke nevenwerkingen, zoals huiduitslag, ontsteking van de bloedvaten, levertoxiciteit en verminderde nierfunctie.

Algemene adviezen

• Drink 2 à 3 liter water en/of thee (nierthee, brandnetelthee, rozenbottelthee…) per dag om de uitscheiding van urinezuur via de nieren te bevorderen.
• Overdrijf niet met sporten: uitputtende en langdurige inspanningen leiden tot een grotere afbraak van RNA en DNA, met een grotere vrijstelling van urinezuur.
• Vermageren bij overgewicht vermindert de urinezuurspiegel, maar niet door ‘crashdiëten’, want dat verhoogt net het urinezuur.

Voedingsadvies

Vermits het overgrote deel van het aangemaakte urinezuur in ons lichaam afkomstig is van vrijgekomen lichaamseigen purines (uit celafbraak) en de hoeveelheid purines uit de voeding daarmee vergeleken een heel stuk minder is, kan je van een purine-beperkend dieet weinig verwachten.

Enkel wanneer de urinezuurspiegel al te hoog oploopt (12 bij de man, 10 bij de vrouw) of in een periode van jichtaanvallen, kan een strikt purine-beperkend dieet tijdelijk aangewezen zijn om het urinezuurgehalte maximaal zo’n 15 à 20 % te doen dalen.

Wat betreft de invloed van alcohol: hier blijkt vooral bier en sherry nefast te zijn, en wordt beter in bescheiden mate gebruikt gemaakt van rode wijn (met beschermende polyfenolen). Tenslotte moet in het algemeen een minderwaardige voeding afgeraden worden ten voordele van een gezonde en gevarieerde voeding.

Af te raden

• Alcohol, vooral onder de vorm van bier en sherry, vermindert de uitscheiding van urinezuur
• Fructose: verhoogt de productie van urinezuur
• Suiker (frisdrank, snoep, gebak….): bestaat voor de helft uit fructose, is tevens een nutriëntenrover en bevordert ontstekingen.
• Witmeelproducten
• Cola, koffie, zwarte thee
• Gebakken en gefrituurde voeding, verhitte plantaardige vetten (behalve olijfolie), geroosterde noten
• Voeding met een hoog purinegehalte: orgaanvlees (lever, hart, niertjes, zwezeriken), wild, paardenvlees, varkensvlees, charcuterie, worst, jus van vlees, vleessauzen; ansjovis, haring, kabeljauw, mosselen, sardines, sprot, tong, tonijn; asperges en champignons; gist en biergist
• Voeding met een matig purinegehalte: de overige vlees – en vissoorten, gevogelte, bonen, erwten, linzen, bloemkool, spinazie, koolrabi, haver en boekweit, eieren, vaste kazen

Aan te raden

• Verse groenten: vooral groene groenten; niet de hierboven opgesomde soorten.
• Vers fruit: de toppers zijn bosbessen, kersen en aardbeien, die urinezuur neutraliseren en antioxiderend werken
• Volle granen (behalve haver en boekweit): volle rijst, gierst…
• Desem volkorenbrood
• Voldoende plantaardige eiwitten onder de vorm van noten en soja
• Dierlijke eiwitten onder de vorm van zure melkproducten
• Koudgeperste, plantaardige oliën, onverhit (tenzij olijfolie)
• Eten volgens je bloedgroep (bloedgroep-dieet van Dr Peter d’Adoma)

Fytotherapie

Er bestaan gelukkig heel wat planten die bij een volgehouden inname de urinezuurspiegel kunnen verlagen door het stimuleren van de nierwerking, met voorop de jeneverbes. Daarnaast zijn er ook planten die ontstekingsverschijnselen verminderen of die door hun oligomere procyaniden antioxiderend werken.

• Absolute topper om de urinezuurspiegel te verlagen: gewone jeneverbes (juniperus communis) bevordert de nierwerking door de doorbloeding van de glomeruli (filterstationnetjes) te verhogen en verhoogt zo de afscheiding van water en urinezuur.
• Andere urinezuurverlagende planten: zwarte bessenblad of –knoppen (ribes nigrum), grote en kleine brandnetel (urtica dioica/urens), arctostaphylos uva ursi (berendruif), gewone es (fraxinus excelsior), ruwe/zachte berk (betula pendula/verucosa), java-thee (orthosiphon aristatus)
• Verminderen ontstekingsverschijnselen in de gewrichten: duivelsklauw (harpagohytum procumbens, verlaagt tevens urinezuur), boswellia serrata (wierookhars), moerasspirea (filipendula ulmaria, ook urinezuurdrijvend), wilgenbast (salix alba), javaanse curcuma, geelwortel (curcuma longa/xanthorriza)
• Ondersteunen de werking van de nieren en verhogen de urinezuuruitscheiding: echte guldenroede (solidago virgaurea), muizedoorn (hieracium pilosella), canadese fijnstraal (erigeron canadensis), grote klis (arctium lappa), paardebloemblad (taraxacum officinale), peterseliezaad (petroselinum crispum)
• Alfalfa (medicago sativa) en kelp (macrocystis periferae): verlagen eveneens het urinezuurgehalte
• Blauwe bosbes (vaccinium myrtillus) en druivenpitten (vitis vinefera): ze zijn rijk aan de beschermende antioxidanten ‘pycnogenolen’ of OPC’s (oligomere procyaniden)

Blauwe Bosbes Extract (90 veg caps)

De Europese bosbes (bilberry) is een bes die in de bossen van Europa groeit. Bosbessen bevatten anthocyanen die de bessen hun blauwe kleur geven.

Bekijk dit product

Aromatherapie

Uitwendig (in draagolie) wordt er vooral gebruik gemaakt van ontstekingswerende essentiële oliën als Wintergreen (Gaultheria procumbens), Citroeneuca-lyptus (Eucalyptus citriodora), jeneverbesstruik (Juniperis communis), Basilicum (Ocimum basilicum), Strobloem (helichrysum italicum), Lavendel (Lavendula vera), Pepermunt (Mentha x pepirata) enzovoort.

Maak bijvoorbeeld een mengsel van 3 delen citroeneucalyptus, 2 delen strobloem, 1 deel wintergreen en 1 deel pepermunt. Daarmee kan je gedurende 5 à 7 dagen plaatselijk het pijnlijk gewricht met 3 à 4 druppels inmasseren, eventueel in wat draagolie opgelost.

Voedingssupplementen

• Foliumzuur of vitamine B9: helpt de urinezuurspiegel te verlagen door het metabolisme van purines te regelen tot 5 mg per dag
• Vitamine C (eventueel met bioflavenoïden): verhoogt de uitscheiding van urinezuur, 500 mg à enkele g per dag
• Vitamine E (800 IU/dag onder de vorm van d-alfatocoferol); vermindert ontstekingsverschijnselen
• Visolie (tot 2 g EPA en DHA/dag): vermindert ontstekingsverschijnselen, bevordert weefselherstel, herstelt de balans van de essentiële vetzuren
• Eiwitverterende enzymes, nuchter en tussen de maaltijden in, verminderen ontstekingsverschijnselen, bevorderen het verwerken van urinezuur door witte bloedcellen
• MSM (methylsulfonylmethaan): vermindert ontstekingsverschijnselen in gewrichten, bevordert leverontgiftiging
• Glucosamine en chondroïtinesulfaten: beschermen het kraakbeen van de gewrichten, hebben ontstekingswerende en pijnstillende effecten.
• Vitamine B6 (vochtafdrijvend) en vitamine B5 (helpt bij omzetting urinezuur tot ureum): bijvoorbeeld onder de vorm van een vitamine B-complex, samen met het hoger vernoemde foliumzuur
• Selenium, quercetine: verminderen ontstekingsverschijnselen
• Calciumorotaat: neutraliseert de urinezuurkristallen
• Nierglandular: organotherapeutisch preparaat dat de nierwerking en de uitscheiding van urinezuur bevordert
• S.O.D (superoxidedismutase): sterk antioxidant
• Zink: helpt het eiwitmetabolisme regelen, weefselherstellend

Een andere manier om deze verschillende supplementen^[4] voldoende in te nemen ter preventie van jichtneiging is regelmatig gebruik van een hoog gedoseerd vitaminen-mineralen complex zoals Life Extension Mix.