Natuurlijke hulp bij jicht en verhoogd urinezuurgehalte

Laatst bijgewerkt op 17 juli 2025

In dit artikel komen je te weten wat jicht, ook wel bekend als ‘het pootje’, precies is, waardoor het wordt veroorzaakt, hoe het behandeld kan worden en hoe je je dieet het best aanpast om aanvallen te vermijden. 

Wat is jicht?

Jicht of ‘het pootje’ is een stofwisselingsziekte die met zeer pijnlijke opstoten van gewrichtsontsteking of artritis kan gepaard gaan. Jicht is toe te schrijven aan een te hoog gehalte aan urinezuur in het bloed en de weefsels, en kan mede te wijten zijn aan een ongezonde leefwijze.

Jicht is in hoofdzaak een gewrichtsaandoening die optreedt bij een te hoog gehalte aan urinezuur in het bloed, weefsels en de urine. Urinezuur zelf is het eindproduct van de stofwisseling van welbepaalde stikstofrijke verbindingen, de zogenaamde purines (onderdelen van DNA en RNA).

Ongeveer 90% van de purines die ons lichaam vrijkomen, ontstaan door de afbraak van cellen, een natuurlijk proces waarbij oude cellen vervangen worden door nieuwe cellen. De overige 10% van de purines zijn afkomstig van onze voeding.

Verhoogd urinezuur

Wanneer nu ons lichaam onvoldoende uricase aanmaakt (het enzyme dat het weinig oplosbare urinezuur omzet tot een beter oplosbare stof), wanneer onze nieren onvoldoende urinezuur afscheiden via de urine of wanneer we langdurig al te purinerijke voeding tot ons nemen, dan kan urinezuur accumuleren.

Van zodra de urinezuurspiegel in het bloed bij mannen meer dan 7 mg per deciliter of bij vrouwen meer dan 6,5 mg/dl bedraagt, spreekt men van een verhoogde urinezuurspiegel. Nu mag men urinezuur niet aanzien als een fundamenteel schadelijke substantie.

De jichtaanval: pijnlijk en heftig

Wanneer de urinezuurspiegel al te hoog is (bij mannen doorgaans meer dan 12 mg/dl, bij vrouwen meer dan 10 mg/dl), dan kan urinezuur namelijk gaan uitkristalliseren. Urinezuur neemt hierbij de vorm aan van scherpe naalden, en vooral in de gewrichten kan zoiets door het prikkelen van het gevoelige kraakbeen leiden tot een hevige pijnaanval.^[1]

Die pijnaanval wordt in de volksmond vaak ‘het pootje’ of ‘de kozijntjes’ genoemd. De klassieke jichtaanval doet zich vooral voor ter hoogte van de dikke teen, maar ook andere gewrichten zoals de middenvoet, de enkel, de knie, de pols en zelfs de vingergewrichten kunnen aangetast zijn.^[2]

Naast de acute pijn kan een getroffen gewricht ook rood, gezwollen, warm en uiterst gevoelig worden voor aanraking. Jichtaanvallen komen in 90% der gevallen voor bij mannen en dit in de leeftijdsgroep van 40 à 50 jaar. Vrouwen worden vooral na de menopauze getroffen. Jichtaanvallen treden het meest op in de winter en in de vroege lente en beginnen heel vaak ’s nachts.

Andere symptomen

Op te merken valt dat urinezuur zich ook in weke weefsel kan neerzetten. Vooral na een jarenlange verhoging van de urinespiegel kunnen zich onderhuids pijnlijke knobbeltjes gaan vormen, die geleidelijk kunnen gaan groeien. Deze jichtknobbels worden vooral aangetroffen in de buurt van de aangetaste gewrichten van de voeten en handen, alsook ter hoogte van de elleboog. Maar ook in de oorschelp, nabij de achillespees en rond de knieën kunnen zich jichtknobbels vormen.

Bij veel jichtpatiënten kan urinezuur zich op den duur ook in de nieren afzetten, waarbij urinezuurstenen kunnen ontstaan. Dit kan de nierfunctie verminderen en, wanneer er stenen worden gevormd, pijnlijke nierkolieken veroorzaken.

Oorzaken

Er is geen éénduidige oorzaak van een verhoogde urinezuurspiegel en dus van jicht. In ongeveer 70% van de gevallen is er wel sprake van een te hoge productie van urinezuur in het lichaam, maar in de andere 30% van de gevallen wordt urinezuur gewoon onvoldoende geëlimineerd. De oorzaak van jicht is dan ook vaak te wijten aan een combinatie van meerdere factoren:

• Erfelijkheid (speelt in ongeveer 25% van de gevallen een rol)
• Overgewicht
• Een mindere functie van de nieren
• Een onvolwaardige voeding, onder meer een dieet rijk aan purines en teveel alcohol (vooral bier)
• Een verhoogde celafbraak, bijvoorbeeld bij bloedziekten waarbij bloedcellen sneller worden afgebroken en waarbij er dus meer purines worden vrijgesteld.
• Het gebruik van medicijnen zoals vochtafdrijvende middelen of diurectica (thiazidediurtica), immuniteitsonderdrukkende middelen (ciclosporine), acetylsalicylzuur (aspirines), chemotherapeutische middelen, antibioticakuren enzovoort

De link tussen slaapapneu en jicht

Recent onderzoek bij 16000 patiënten met slaapapneu toont aan dat zij twee keer vaker dan mensen zonder slaapapneu kans maken om jicht te ontwikkelen.^[3] Dit risico ontwikkelt zich ongeacht het BMI. Ook met een gezond BMI heb je meer kans op jicht wanneer je aan slaapapneu lijdt.

Doordat er tijdens slaapapneu minder zuurstof in het bloed is, zullen de carbondioxideniveaus in het lichaam stijgen. Dit leidt op zijn beurt lijdt tot meer urinezuur waardoor je meer last zal hebben van pijnlijke jichtaanvallen.

Diagnose van jicht

De eigenlijke diagnose van jicht, ter bevestiging van het typische klinische beeld, wordt gesteld door een bloedonderzoek, eventueel ondersteund met microscopisch onderzoek van het ontstekingsvocht in de gewrichten.

Jicht mag niet verward worden met ‘pseudo-jicht’. Deze gewrichtsaandoening, die eerder de grote gewrichten treft zoals knieën, polsen en enkels, wordt veroorzaakt door het neerzetten van kalkkristallen (meer bepaald kristallen van calicumpyrofosfaat) en wordt mede in de hand gewerkt door een gebrek aan magnesium.

Reguliere behandeling

Bij een acute jichtaanval zal meestal beroep moeten worden gedaan op de reguliere geneeskunde: de pijn is vaak zo heftig dat er sterke, ontstekingswerende en dus pijnstillende medicijnen zullen moeten toegediend worden.

Toevallig is één van de meest effectieve remedies bij jichtaanvallen, colchicine, afkomstig van de plant colchicum autumnale of herfststijlloos. Colchicine werkt goed bij een acute jichtaanval wegens een sterk ontstekingswerend effect, maar heeft vanaf een bepaalde dosis zelf een belangrijke toxiciteit.

Daarom wordt dit middel op voorschrift van een arts zodanig gedoseerd tot op de grens van het optreden van nevenwerkingen als diarree, misselijkheid, branderigheid, uitgesproken dorst… Om buiten de jichtaanvallen de urinezuurspiegel te verlagen, schrijft de reguliere geneeskunde doorgaans het middel allopurinol voor.

Algemene adviezen

• Drink 2–3 liter water of (kruiden)thee per dag om goed gehydrateerd te blijven.
• Overdrijf niet met sporten: uitputtende en langdurige inspanningen leiden tot een grotere afbraak van RNA en DNA, met een grotere vrijstelling van urinezuur.
• Vermageren bij overgewicht vermindert de urinezuurspiegel, maar niet door ‘crashdiëten’, want dat verhoogt net het urinezuur.

Voedingsadvies

Vermits het overgrote deel van het aangemaakte urinezuur in ons lichaam afkomstig is van vrijgekomen lichaamseigen purines (uit celafbraak) en de hoeveelheid purines uit de voeding daarmee vergeleken een heel stuk minder is, kan je van een purine-beperkend dieet weinig verwachten.

Enkel wanneer de urinezuurspiegel al te hoog oploopt (12 bij mannen, 10 bij vrouwen) of in een periode van jichtaanvallen, kan een strikt purine-beperkend dieet tijdelijk aangewezen zijn om het urinezuurgehalte te doen dalen.

Wat betreft de invloed van alcohol: hier blijkt vooral bier en sherry nefast te zijn, en wordt beter in bescheiden mate gebruikt gemaakt van rode wijn. Tenslotte moet in het algemeen een minderwaardige voeding afgeraden worden ten voordele van een gezonde en gevarieerde voeding.

Af te raden

• Alcoholgebruik – met name bier en sherry – wordt in onderzoek in verband gebracht met een hogere urinezuurspiegel.
• Fructose: een hoge inname van fructose wordt geassocieerd met een toename van urinezuur in het bloed.
• Suikerrijke dranken en snacks leveren veel vrije suikers, maar nauwelijks micronutriënten; een hoge suikerinname hangt samen met ongunstige bloedwaarden en ontstekingsmarkers in studies.
• Witmeelproducten
• Cola, koffie, zwarte thee
• Gebakken en gefrituurde voeding, verhitte plantaardige vetten (behalve olijfolie), geroosterde noten
• Voeding met een hoog purinegehalte: orgaanvlees (lever, hart, niertjes, zwezeriken), wild, paardenvlees, varkensvlees, charcuterie, worst, jus van vlees, vleessauzen; ansjovis, haring, kabeljauw, mosselen, sardines, sprot, tong, tonijn; asperges en champignons; gist en biergist
• Voeding met een matig purinegehalte: de overige vlees – en vissoorten, gevogelte, bonen, erwten, linzen, bloemkool, spinazie, koolrabi, haver en boekweit, eieren, vaste kazen

Aan te raden

• Verse groenten: vooral groene groenten; niet de hierboven opgesomde soorten.
• Vers fruit, vooral kersen, bessen en aardbeien, past in een jichtvriendelijk menu vanwege hun lage purine‑gehalte en hoge gehalte aan plantaardige stoffen.
• Volle granen (behalve haver en boekweit): volle rijst, gierst…
• Desem volkorenbrood
• Voldoende plantaardige eiwitten onder de vorm van noten en soja
• Dierlijke eiwitten onder de vorm van zure melkproducten
• Koudgeperste, plantaardige oliën, onverhit (tenzij olijfolie)

Fytotherapie

Een aantal kruiden wordt al eeuwenlang ingezet als natuurlijke ondersteuning bij jicht. Volgens traditionele kennis dragen zij bij aan de normale vocht- en urine-uitscheiding of helpen het behoud van soepele gewrichten.

Traditioneel gebruikte kruiden

• Juniperus communis (jeneverbes) – ondersteunt de uitscheiding van lichaamsvloeistoffen*
• Urtica dioica/urens (grote / kleine brandnetel) – is goed voor de nierfunctie*
• Betula pendula (berk) – bevordert de urine‑eliminatie*
• Solidago virgaurea (echte guldenroede) – ondersteunt blaas en urinewegen*
• Orthosiphon aristatus (Java‑thee) – draagt bij aan een gezonde urine‑afvoer*
• Harpagophytum procumbens (duivelsklauw) – ondersteunt het bewegingsstelsel*
• Boswellia serrata (wierookhars) – helpt het behoud van soepele gewrichten*
• Curcuma longa (kurkuma) – helpt het behoud van soepele gewrichten*

Aromatherapie

Essentiële oliën zoals wintergreen (Gaultheria procumbens), citroeneucalyptus (Eucalyptus citriodora) en lavendel (Lavandula angustifolia) worden traditioneel in massage‑olie gebruikt om de huid te verzorgen en een aangenaam gevoel op vermoeide gewrichten te geven. Meng maximaal 5 % essentiële olie in een draagolie; niet toepassen op beschadigde huid.

Voedingssupplementen

Voor de hieronder genoemde nutriënten zijn geen door de EU goedgekeurde claims beschikbaar die specifiek op urinezuur of jicht gericht zijn. Gebruik ze enkel ter aanvulling op de voeding en overschrijd de veilige dagdosering niet.

Dit artikel is uitsluitend bedoeld voor algemene informatie en vervangt geen persoonlijk medisch advies. Raadpleeg bij klachten of vragen altijd een arts of apotheker. Voedingssupplementen vervangen geen gevarieerde voeding of gezonde leefstijl.

*Gezondheidsclaims in afwachting van goedkeuring door de Europese Commissie.