Zon en UV-straling: definitie, mogelijke schade en bescherming
Gepubliceerd op 06 juni 2021 - Laatst bijgewerkt op 21 september 2021
Laatst bijgewerkt op 21 september 2021
Warme dagen gaan doorgaans gepaard met een hogere UV-index. We genieten allemaal graag van de zon, maar je voldoende beschermen is van levensbelang. Bij langdurige blootstelling, kunnen je huid en andere lichaamsdelen onherstelbaar beschadigd worden.
Wat is UV-licht?
UV-straling maakt deel uit van de natuurlijke energie die door de zon wordt geproduceerd. Op het elektromagnetische spectrum heeft UV-licht kortere golflengten dan zichtbaar licht, zodat je ogen geen UV kunnen zien, maar je huid het wel kan voelen. Ook zonnebanken zenden UV-straling uit.
We kunnen twee belangrijke soorten UV-licht onderscheiden:
- Ultraviolet A (UVA) heeft een langere golflengte en wordt geassocieerd met huidveroudering.
- Ultraviolet B (UVB) heeft een kortere golflengte en wordt geassocieerd met huidverbranding.
Hoewel UVA- en UVB-stralen verschillen in de manier waarop ze de huid beïnvloeden, veroorzaken ze allebei schade.
UVB: feiten en risico’s
UVB dringt door en beschadigt de buitenste lagen van je huid. Overmatige blootstelling veroorzaakt een bruin kleurtje, zonnebrand en, in ernstige gevallen, blaarvorming.
UVB is verbonden met de zonbeschermingsfactor (SPF) op de etiketten van zonnebrandproducten. Het SPF-nummer vertelt hoe lang het duurt voordat de zonnestraling je huid rood maakt bij gebruik van dat product in vergelijking met de tijd zonder zonnebrandcrème.
De UVB-intensiteit schommelt. Terwijl de zonnestralen het sterkst zijn en het grootste risico vormen laat in de ochtend tot halverwege de middag, van de lente tot de herfst in een gematigd klimaat en nog langer in een tropisch klimaat, kunnen UVB-stralen je huid het hele jaar door beschadigen, vooral op grote hoogten of op reflecterende oppervlakken zoals sneeuw of ijs.
UVB-stralen kunnen worden gefilterd en gaan niet door glas.
UVA: feiten en risico’s
UVA-stralen veroorzaken een bruine kleur, en de kortere golflengten van UVA veroorzaken ook zonnebrand. Er bestaat niet zoiets als een veilige of gezonde bruine kleur. Het is bewezen dat UVA-straling bijdraagt aan de ontwikkeling van huidkanker.
UVA is verbonden met de “breed-spectrum bescherming” die je ziet op de etiketten van zonnebrandproducten.
UVA-stralen, hoewel ze minder intens zijn dan UVB, dringen dieper door in je huid. Blootstelling veroorzaakt genetische schade aan cellen op het binnenste deel van de bovenste huidlaag, waar de meeste huidkankers voorkomen. De huid probeert verdere schade te voorkomen door een bruine kleur af te geven. Na verloop van tijd leidt UVA ook tot vroegtijdige veroudering en huidkanker.
UVA-straling is het belangrijkste type licht dat in de meeste zonnebanken wordt gebruikt. Ooit werd gedacht dat het veilig was, maar nu weten we dat het juist het tegenovergestelde is.
UVA is overal. UVA zorgt ervoor dat tot 95 procent van de UV-straling de aarde bereikt. Deze stralen behouden het hele jaar door dezelfde sterkte tijdens de daglichturen. Dit betekent dat we gedurende ons leven allemaal worden blootgesteld aan een hoog niveau van UVA-straling.
UVA kan door ramen en bewolking heen dringen.[1]
Schade door UV-licht
De meest voorkomende vormen van huidbeschadiging door de zon zijn:
Droge huid
De aan de zon blootgestelde huid zal geleidelijk aan vocht en essentiële oliën verliezen, waardoor ze er droog, schilferig en voortijdig gerimpeld uitziet, zelfs bij jongere mensen.
Zonnebrand
Zonnebrand is de gebruikelijke naam voor het huidletsel dat direct na blootstelling van de huid aan UV-straling ontstaat. Milde zonnebrand veroorzaakt alleen een pijnlijke roodheid van de huid, maar in ernstigere gevallen kunnen kleine, met vloeistof gevulde blaasjes of grotere blaren ontstaan. Bij ernstige zonnebrand kun je last hebben van hoofdpijn, koorts, misselijkheid en vermoeidheid.
Elk blootgesteld deel van je lichaam – inclusief je oorlellen, hoofdhuid en lippen – kan verbranden. Zelfs met kleding bedekte gebieden kunnen verbranden. Ook je ogen, die extreem gevoelig zijn voor het UV-licht van de zon, kunnen verbranden.
Binnen een paar dagen zal je lichaam zichzelf beginnen genezen door de beschadigde toplaag van de huid te vervellen. Na de peeling kan je huid tijdelijk een onregelmatige kleur en een onregelmatig patroon hebben. Ernstige zonnebrand kan enkele dagen duren om te genezen.
Actinische keratose
Actinische keratose is een kleine bobbel die aanvoelt als schuurpapier of een klein, schilferig stukje zonbeschadigde huid met een roze, rode, gele of bruine tint. In tegenstelling tot zonnevlekken of zonnebrand, gaat actinische keratose meestal niet weg, tenzij het wordt bevroren, chemisch behandeld of verwijderd door een arts.
Actinische keratose ontwikkelt zich in gebieden van de huid die herhaaldelijk of langdurig aan het UV-licht van de zon zijn blootgesteld, en het is een waarschuwingsteken voor een verhoogd risico op huidkanker. Ongeveer 10% tot 15% van de actinekeratosen veranderen uiteindelijk in plaveiselcelkanker van de huid.
Langdurige veranderingen in het collageen van de huid
Deze veranderingen omvatten vroegtijdige veroudering van de huid (fotoveroudering) en bloedingen van fragiele bloedvaten onder het huidoppervlak (actinische purpura).
Resultaten van fotoveroudering zijn onder andere:
- Verzwakking van het bindweefsel, waardoor de huid minder sterk en elastisch wordt
- Diepe rimpels
- Droge, ruwe huid
- Fijne rode aders op je wangen, neus en oren
- Sproeten, meestal op je gezicht en schouders
- Donkere of verkleurde vlekken (macules) op het gezicht, de rug van de handen, de armen, de borst en de bovenrug
Bij actinische purpura beschadigt UV-straling het structurele collageen dat de wanden van de kleine bloedvaten van de huid ondersteunt. Vooral bij oudere mensen maakt deze collageenschade de bloedvaten kwetsbaarder en heeft het een grotere kans om na een lichte schok te scheuren.
Gedurende een mensenleven kunnen herhaalde periodes van zonnebrand en onbeschermde blootstelling aan de zon het risico op kwaadaardige melanomen en andere vormen van huidkanker vergroten.
>> Lees verder: Collageen: functies & voordelen voor de huid
Huidkanker
Schade door UV-blootstelling is cumulatief en verhoogt het risico op huidkanker in de loop van de tijd. Hoewel je lichaam een deel van de DNA-schade in de huidcellen kan herstellen, kan het niet alles herstellen. De niet-gerepareerde schade bouwt zich op in de loop van de tijd en veroorzaakt mutaties die ervoor zorgen dat de huidcellen zich snel vermenigvuldigen. Dat kan leiden tot kwaadaardige tumoren.
Huidkanker ontwikkelt zich voornamelijk op delen van het lichaam die het meest blootgesteld zijn aan zonlicht, waaronder de hoofdhuid, het gezicht, de lippen, oren, nek, borst, armen, handen, benen en rug.
Sommige soorten huidkanker verschijnen als een plek die gemakkelijk bloedt, waar korstjes over groeien, die dan weer geneest en vervolgens weer opengaat. Bij een melanoom kan een bestaande moedervlek veranderen, of kan er een nieuwe, verdachte moedervlek ontstaan. Een type melanoom genaamd lentigo maligna ontwikkelt zich in gebieden met langdurige blootstelling aan de zon. Het begint als een bruine, vlakke plek die langzaam donkerder wordt en vergroot.
Oogschade
De zon kan ook je ogen verbranden. Te veel UV-licht beschadigt het netvlies, de lens of het hoornvlies. Zonschade aan de lens kan leiden tot vertroebeling van de lens (staar). Door de zon verbrande ogen kunnen pijnlijk of korrelig aanvoelen. Zonnebrand van het hoornvlies wordt ook wel sneeuwblindheid genoemd.
Risicofactoren voor zonnebrand en UV-schade
Risicofactoren voor zonnebrand zijn onder andere:
- Het hebben van een lichte huid, blauwe ogen, en rood of blond haar.
- Wonen of op vakantie gaan op een zonnige plek of op grote hoogte.
- Buiten werken.
- Zwemmen of het besproeien van de huid met water, want een natte huid heeft de neiging om meer te verbranden dan een droge huid.
- Buiten alcohol drinken.
- Regelmatig blootstellen van onbeschermde huid aan UV-licht van zonlicht of kunstmatige bronnen, zoals zonnebanken.
- Het nemen van een medicijn dat de kans om te verbranden vergroot (fotosensibiliserende medicijnen).
UV-index
De UV-index is een maat voor de intensiteit van de UV-straling van de zon. Het is een goede maatstaf om te weten wanneer je extra bescherming tegen de zon nodig hebt. In België en Nederland bedraagt de UV-index zelden meer dan 7. Toch kan dit op hete dagen wel het geval zijn.
Factoren die de UV-index beïnvloeden zijn:
- De hoogte van de zon: hoe hoger de zon, hoe groter de schadelijke UVB-straling. De zon is daardoor gevaarlijker tijdens de zomer.
- De bewolking: wolken houden schadelijke UVB-straling tegen, maar kunnen het ook versterken. Bij een bewolkte hemel is de UV-index moeilijk te voorspellen.
- De hoogte: hoe hoger je bent, hoe schadelijker de UVB-straling.
- Ozon: hoe meer ozon in de atmosfeer, hoe minder UVB-straling.
- Reflecterend oppervlak: sommige oppervlakken, zoals sneeuw, zijn zeer reflecterend en versterken schadelijke stralen.
- Aerosolen: stofdeeltjes in de atmosfeer kunnen de UV-index doen dalen.[2]
Preventie van zonneschade
Vermijd blootstelling aan de zon tussen 10 uur ‘s morgens en 16 uur ‘s middags. De zonnestralen zijn het sterkst tijdens deze uren, dus probeer buitenactiviteiten in te plannen op andere tijdstippen. Als dat niet kan, zoek zoveel mogelijk de schaduw op.
Vermijd zonnebaden en zonnebanken. Het krijgen van een basisbruine kleur vermindert het risico op zonnebrand niet.
Bedek je huid. Draag een breedgerande hoed en kleding, en bedek je armen en benen. Donkere kleuren bieden meer bescherming, net als dicht geweven stoffen. Overweeg het gebruik van buitenkleding die speciaal ontworpen is om bescherming tegen de zon te bieden. Controleer het label op de ultraviolette beschermingsfactor (UPF), die aangeeft hoe goed een stof het zonlicht tegenhoudt. Hoe hoger het UPF-nummer, hoe beter.
Gebruik regelmatig en veel zonnebrandcrème. Breng een waterbestendige zonnebrandcrème en lippenbalsem aan met een SPF van 30 of meer en een breed-spectrum bescherming tegen UVA en UVB stralen. Breng de zonnecrème aan 15 tot 30 minuten vooraleer je naar buiten gaat. Doe dit elke 2 uur en breng na het zwemmen of zweten meer zonnebrandcrème aan. Als je ook een insectenwerend middel gebruikt, breng dan eerst de zonnebrandcrème aan. Onthou dat zonnebrandcrème na drie jaar verloopt.
Draag een zonnebril als je buiten bent. Kies een zonnebril met UVA- en UVB-bescherming. Controleer de UV-waarde op het etiket bij aankoop van een nieuwe bril. Donkerdere glazen zijn niet noodzakelijkerwijs beter in het blokkeren van UV-stralen. Het helpt ook om een zonnebril te dragen die dicht bij je gezicht zit of die een omwikkelbaar montuur heeft.[3]
Behandeling van zonneschade
Droge huid: gebruik een vochtinbrengende crème die ten minste één van de volgende ingrediënten bevat: glycerine, ureum, pyroglutaminezuur, sorbitol, melkzuur, lactaatzouten of alfa-hydroxyzuren. Vermijd het gebruik van alfa-hydroxyzuren of andere zuren op een door de zon verbrande huid. Vermijd hete baden of hete douches, omdat deze je door de zon beschadigde huid nog droger kunnen maken. Was alleen met warm of koel water, en met ongeparfumeerde zeep met een hoog vetgehalte of met glycerine.
Zonnebrand: probeer voor pijnlijke zonnebrand koele kompressen (zoals een koele, natte doek) op je huid aan te brengen, of vernevel het gebied met een koele spray. Indien nodig, kan je ook een pijnstiller nemen.
Actinische keratose: het type behandeling dat voor jou het best werkt, hangt af van vele factoren, waaronder het aantal, de grootte en de locatie van de actinische keratoses. Behandelingen gaan van gel tot cryotherapie en peelings.
Fotoveroudering en andere collageenveranderingen: hoewel het niet mogelijk is om alle effecten van langdurige zonneschade om te keren, kan je arts het uiterlijk van je huid verbeteren door het voorschrijven van tretinoïne (een derivaat van vitamine A) of sterke alfa-hydroxyzuren die je rechtstreeks op de huid kunt aanbrengen.
Andere opties zijn chemische peelings, cryochirurgie, laser resurfacing of dermabrasie, waarbij de buitenste laag van de huid wordt weggewreven met een speciale roterende borstel. Hierdoor kan nieuwe huid in plaats van de oude, door de zon beschadigde huid groeien. Je arts kan ook collageen injecteren om tijdelijk rimpels te verminderen.[4]
Bronnen
↑1 | juni 2019, UV Radiation & Your Skin |
---|---|
↑2 | 2021, Hoe je beschermen tegen gevaarlijk weer? |
↑3 | 17 juli 2020, Sunburn |
↑4 | februari 2020, Sun-Damaged Skin |