Het medicinaal gebruik van planten
Gepubliceerd op 07 juli 2017 - Laatst bijgewerkt op 24 juni 2020
Laatst bijgewerkt op 24 juni 2020
Het medicinaal gebruik van planten zit in de lift. Niet minder dan 28 187 verschillende variëteiten staan nu bekend omwille van hun medicinale werking. Naarmate traditionele plant-gebaseerde medicamenten meer en meer hun weg vinden in de klassieke gezondheidszorg rijst ook de vraag wat de belangrijkste eigenschappen en risico’s van deze planten zijn.
Minder dan 16% of 4478 van de planten die worden gebruikt in medicamenten op plantbasis komt voor in algemene medische publicaties.
In heel wat gebieden in de wereld hangen mensen voor hun gezondheidszorg nog altijd af van medicatie op basis van traditionele planten. Dit geldt in het bijzonder voor gemeenschappen in Afrika en bepaalde delen van Azië, en Centraal- en Zuid Amerika.
De kennis van traditioneel plantgebruik is toegankelijker en meer betaalbaar in die gemeenschappen. Dit in tegenstelling tot andere landen, waar een mengeling tussen klassieke gezondheidszorg en op planten gebaseerde gezondheidszorg ontstaan is.
In december 2016 kondigde de Chinese overheid aan traditionele zorg te willen integreren in het algemene gezondheidssysteem. Op die manier willen ze de waarde van hun planten erkennen en kunnen ze chronische ziekten behandelen.
Ook in Europa neigt men naar het gebruik van plant-gebaseerde medicatie naast de klassieke farmaceutische geneesmiddelen. Zo wordt in Duitsland geschat dat ongeveer 90% van de bevolking openstaat voor het gebruik van medicijnen op basis van kruiden en planten.
Exacte cijfers vinden is moeilijk op de internationale medicinale markt, maar het is wel duidelijk dat de traditionele plantenmarkt een groei kent.
In 2000 in Amerika werd ongeveer 17 biljoen dollar uitgegeven aan traditionele medicatie op basis van planten. In 2003 ging de internationale gezondheidsorganisatie uit van een jaarlijkse globale markt van ongeveer 60 biljoen dollar voor de hele wereld, en in 2012 vertegenwoordigde de globale industrie in Amerika alleen al ruim 83 biljoen dollar.
In dit artikel zullen we onderzoeken hoe het zit met de regulatie van deze medicatie. Daarnaast zullen we het belang vaststellen van een accurate benaming van de planten en hun medische werking. De nood naar verder onderzoek naar de medicinale eigenschappen van deze planten kan niet genoeg benadrukt worden.
De regulatie van medicinale planten en hun namen
Ook al is medicatie op basis van kruiden steeds populairder in de Westerse wereld, toch zijn niet alle kruiden even veilig. Medische onderzoekers willen bij de verdere commercialisatie de zekerheid hebben dat er voldoende controle is naar de werking van deze natuurlijke middelen.
Heel wat landen publiceren intussen officiële en gedetailleerde beschrijvingen met de bijhorende testen die de nieuwe geneesmiddelen moeten ondergaan. Het aantal van de planten dat in deze publicaties wordt vermeld vertegenwoordigt maar een klein percentage van alle beschikbare planten. Onderzoek toont dat slechts 4478 van de 28 187 soorten worden geciteerd in publicaties.
Indicatie van het groeiend aandeel van de internationale handel op basis van kruiden
Vraag: hoeveel medicinale planten zijn er?
Het laag aantal publicaties over plantaardige farmaceutische middelen is een weerspiegeling van het beperkt gebruik ervan.
Zo is in Braziliaanse publicaties sprake van vermindering van gebruikte planten van 196 in het jaar 1926 naar 34 in het jaar 1959 tot zelfs slechts vier in 1977, voor er weer een verhoging was naar 11 in 1996. In 2010 waren dat 65 soorten. Meeste van die planten zijn Europees of Arabisch. Slechts 14 van de 65 waren van Brazilië.
Een gelijkaardige evolutie valt waar te nemen in Groot-Brittannië. Er is een stijgende populariteit in plantengeneeskunde en ayurvedische medicijnen (een vorm van traditionele geneeskunde in India). Die evolutie zorgde ervoor dat sommige medicijnen worden opgenomen in wetenschappelijke publicaties.
Toch blijven de vermelde soorten in officiële wetenschappelijke publicaties nog steeds aan de lage kant. In China worden 10 000 tot ongeveer 11 250 soorten (34% van de inheemse flora) opgenomen in medische gedocumenteerde toepassingen. Zelfs daarvan worden slechts 563 plantenmedicijnen opgenomen in de wetenschappelijke Chinese publicaties.
Uit een tabel van de voornaamste medicinale plantenfamilies en hun kenmerkende eigenschappen blijkt dat 12 van de 20 grootste plantenfamilies meer medicinale krachten hebben dan voorheen werd verondersteld. De top zeven van deze medicinale planten kennen dan ook heel wat nuttige toepassingen.
De Medicinal Plant Name Services (MPNS) heeft intussen meer dan 530 000 gegevens verzameld over wetenschappelijke, farmaceutische en algemene namen die verwijzen naar medicinale planten. Die gegevens zijn gebaseerd op 143 bronnen en publicaties, woordenboeken van medicinale planten, databases, boeken en andere vermeldingen.
Tot deze gegevens horen onder meer een vermelding van de handelsvormen en de plantonderdelen die worden gebruikt in alle referenties. Deze informatie kan je ook online raadplegen.
Het juist labelen van de planten en hun diverse bestanddelen met de bijhorende nuttige werking is belangrijk. Labels zijn vaak misleidend en eenduidige benamingen dringen zich op.
Zo verwijst de term ginseng naar 15 verschillende plantensoorten die elk hun eigen componenten en therapeutische eigenschappen hebben. Een verwarrende beschrijving van het medisch kruid Fang Ji zorgde ervoor dat 100 patiënten in een Belgische kliniek voor de rest van hun leven nierdialyse nodig hebben.
Het belang van een juiste analyse en omschrijving is belangrijk. Een robuuste authenticatie van de plantingrediënten die worden gebruikt in geneesmiddelen is van vitaal belang, net als een juiste analyse van hun specifieke werking alsook de mogelijke neveneffecten.
In een recente publicatie over 300 internationaal verhandelde Chinese medicinale planten werd de nood aan plantenillustraties met gedetailleerde beschrijvingen onderstreept. Op die manier kunnen effecten vergeleken worden en problemen vermeden worden. Ook betere procedures op vlak van traceerbaarheid en kwaliteitscontrole helpen bij het vermijden van problemen.
Medische planten en geneesmiddelontwikkeling
Historisch gezien worden planten geselecteerd via programma’s zodat geneesmiddelen ontwikkeld kunnen worden. De planten bevatten ofwel biologisch actieve stoffen zoals alkaloïden en terpenoïden, of worden vaak gebruikt in de traditionele gezondheidszorg. Zulke stoffen moeten onderzocht worden zodat ze erkend kunnen worden als neutraal en objectief. Verdere analyse van overige plantenfamilies is noodzakelijk.
Duidelijke labels zijn belangrijk voor de publieke gezondheid. Juiste benamingen zorgen voor minder verwarring en meer consistentie in kwaliteit en veiligheid. Op die manier kunnen misverstanden en verwarring vermeden worden en kunnen we komen tot een gestandaardiseerde vorm van plant-gebaseerde medicatie.
Het identificeren van de families van planten met de hoogste proportie aan medische eigenschappen is zeker geen overbodige luxe. Na het nodige wetenschappelijk onderzoek werd duidelijk dat sommige plantenfamilies meer significante medische eigenschappen bevatten dan wordt aangenomen.
De selectie van de families met een hoog aantal aan medische planten samen met het classificeren van de meest actieve bestanddelen kan beschouwd worden als een belangrijk onderdeel van de totstandkoming van geneesmiddelontwikkelingsprogramma’s.
Planten met een intussen bekend medisch gebruik dienen als een bron van vitale farmaceutische geneesmiddelen voor de behandeling van een heleboel uiteenlopende ziekten. Zo zijn er intussen al een aantal geneesmiddelen ontwikkeld op basis van werkzame plantaardige bestanddelen en hun afgeleiden. Sommige bleken een krachtig wapen te zijn in de strijd tegen malaria, waar in het jaar 2015 minder dan 214 miljoen gevallen en 400 000 doden werden opgetekend.
Wie weet kan het volgende malariageneesmiddel geëxtraheerd worden uit 1 van de 1200 gebruikte plantensoorten. In landen als Ghana, Nigeria, Mali en Zambia wordt gemiddeld 60% van de kinderen behandeld met kruidenremedies.
Studies in Kameroen en Guinea rapporteerden respectievelijk het gebruik van 217 en 113 verschillende plantensoorten in de strijd tegen malaria, en van een groot deel van deze middelen werd intussen het effect ook wetenschappelijk bevestigd.
Van de 24 soorten die werden afgeleid van een boomsoort uit Latijns-Amerika, werd na uitvoerig laboratoriumonderzoek bij niet minder dan 19 van deze soorten vastgesteld dat ze bescherming bieden tegen de malariaparasiet.
Een werkzaam geneesmiddel dat de weerstand tegen malaria verhoogt blijf één van de belangrijkste medische onderzoeken. Het succes van deze studies zal afhangen van hoe goed de laboratoria zijn uitgerust in regio’s waar deze ziekte vaak optreedt en in het uitbouwen van netwerken waarin multidisciplinair onderzoek wordt gedaan om expertises samen te brengen.
Databases en publicaties citeren 415 180 unieke namen voor plant-gebaseerde medicijnen, met elk een gemiddelde van 15 alternatieve namen.
Planten als onderdeel van farmaceutische geneesmiddelen
Sinds 1981 werden 1130 nieuwe therapeutische agenten, waaronder 593 natuurlijke bestanddelen, goedgekeurd voor gebruik in farmaceutische geneesmiddelen. 38 hiervan zijn afgeleid van medicinale planten. Sinds 1980 worden 15 van de 56 geregistreerde natuurlijke geneesmiddelen voor de behandeling tegen kanker afgeleid van medicinale planten.
Zo zijn bijvoorbeeld heel wat traditionele geneesmiddelen afgeleid van bepaalde boomsoorten. Deze soorten bevatten bestanddelen die een betere werking hebben op de stoffen die in een laboratorium worden vervaardigd.
Het bewaren van medicinale planten
Een verhoogde vraag naar medische middelen op basis van kruiden en planten leidt weliswaar tot een bedreiging van die bepaalde kruiden en planten. Er zijn intussen van de 28 187 aangehaalde planten 1280 planten niet meer beschermd door de internationale wetgeving. De commerciële waarde van bepaalde producten op basis van planten leidt tot een schaarsheid van de gebruikte planten.
Dit zorgt ervoor dat heel wat van deze soorten met uitsterven bedreigd zijn of dat gevaar dreigt dat ze zullen vervangen worden door gelijkaardige soorten die eventueel minder effectief zijn. Probleem is dat op die manier de veiligheid van de patiënt dreigt in het gevaar te komen.
Het gebruik van gelijkaardige alternatieven planten is niet zonder gevaar. Ook al lijkt de samenstelling gelijkaardig, toch kunnen die substituten bepaalde toxische bestanddelen bevatten.
Om het probleem samen te vatten: de focus van de wereldhandel op deze relatief nieuwe soorten van medicinale planten leidt tot bepaalde problemen. Mogelijke problemen zijn planten die vervangen worden, maar niet per se dezelfde (neven)effecten hebben en sommige planten die uitsterven door overmatig gebruik. Regulatie is nodig om planten te beschermen, maar ook de populatie zodat die de juiste medicijnen krijgen.
Duidelijkheid is nodig omtrent welke alternatieven er zijn en welke planten wetenschappelijk bestudeerd zijn vooraleer ze op de markt komen. Dit is mogelijk dankzij het ter beschikking stellen van globale data en de nodige bronnen wat betreft medicinale planten zodat kan overgegaan worden tot een betere data-analyse. Een dergelijke benadering zal in de toekomst steeds belangrijker worden om verder vast te stellen wat de toekomstige medische effecten van deze planten zijn.
Planten en dementie
Dementie tast intussen zowat 50 miljoen mensen wereldwijd aan. Van de vijf geneesmiddelen specifiek ter beschikking voor de behandeling van de ziekte van Alzheimer, zijn er slechts twee gebaseerd op planten. Intussen wordt in dit verband wel steeds verder onderzoek gedaan naar de effecten van plantaardige bestanddelen.
Een onderzoek naar 139 verschillende plantaardige componenten leidde tot de ontdekking dat 43% van deze bestanddelen kan worden geclassificeerd als alkaloïden. Dit is een hoopgevende basis waarop verder onderzoek kan worden gedaan.
Planten en diabetes
Een andere vaak voorkomende aandoening is diabetes. Naar schatting lijden ongeveer 425 miljoen volwassenen wereldwijd aan deze ziekte, en het is dan ook een globale en economische belasting die verwoestende effecten heeft op onze gezondheid.
Een bepaalde studie documenteerde 656 plantensoorten in de bloemenfamilie die momenteel reeds worden gebruikt in de strijd tegen diabetes, waaronder 437 genera en 111 families. Bij deze data werd onderzoek gedaan naar de verwantschap in de plantgenen.
Een hoog aandeel van deze onderzochte planten bleek gunstige effecten te hebben in de strijd tegen diabetes. De resultaten zijn hoopgevend na een bijkomend onderzoek naar 104 planten die het traditioneel gebruik ervan tegen diabetes positief ervaren. Zo blijkt dat bepaalde bestanddelen van planten nuttig kunnen zijn om geïntegreerd te worden in traditionele geneesmiddelen tegen diabetes.
Een andere plant die traditioneel wordt gebruikt in de strijd tegen diabetes, namelijk Stevia, is een van de meest veelbelovende natuurlijke zoetstoffen die intussen ook door de traditionele voedingsindustrie werd ontdekt en omarmd.