Depressie: wat is het en hoe behandel je het?

Laatst bijgewerkt op 23 november 2021

Depressie is een van de moeilijkst te definiëren, en misschien ook wel te behandelen aandoeningen, en bovendien een fenomeen dat nog maar vrij recent (h)erkend werd.

In dit artikel lees je:

• Wat depressie precies is en bij wie het voorkomt;
• Hoe je kan je herkennen of je depressief bent;
• Welke soorten depressies er zijn;
• Wat de oorzaken van depressies zijn;
• Hoe je depressies zelf en via externe hulp kan behandelen.

Wat is depressie?

Depressie is een stemmingsstoornis die zich kenmerkt door neerslachtige buien en een interesseverlies in activiteiten die men vroeger leuk vond. Deze vorm van sombernis kan weken, maanden of zelfs jaren duren.

Depressies komen voor van jong tot oud

Depressie kan iedereen treffen, van jong tot oud, en lijkt wel steeds vaker voor te komen. Opmerkelijk is dat ook al depressie werd vastgesteld bij kleuters, of tenminste toch symptomen die lijken op die van depressie.

Jongeren die met problemen kampen op school, thuis (bijvoorbeeld in geval van een echtscheiding van de ouders) of in de omgeving van de school en vrienden (in geval van pestgedrag), is een intussen helaas bekend fenomeen. In de leeftijdscategorie van de twintigers en dertigers is zelfmoord ten gevolge van depressie zelfs een van de belangrijkste doodsoorzaken, en dat is een vrij recent fenomeen.

Op zich hoeft het niet te verwonderen. Ook jongeren krijgen het steeds moeilijker om in deze maatschappij waar steeds hogere eisen worden gesteld te kunnen voldoen aan de verwachtingen van hun omgeving. Ook staan ze bloot aan tal van prikkels.^[1]

Ook volwassenen…

Ook kampen steeds meer volwassenen met een of andere vorm van depressie. Redenen kunnen de druk van het werk in combinatie met het gezinsleven zijn. Relationele problemen zijn hierbij uiteraard niet bepaald stimulerend om een depressie te vermijden.

 … en ouderen kampen met depressies

Een andere belangrijke groep die ten prooi aan een depressie kan vallen zijn de ouderen. Zo krijgen ouderen vaak te maken met gezondheidsproblemen of belangrijke veranderingen in hun leven. Zeker wanneer een van de beide partners in een al dan niet lang lopend huwelijk of een relatie komt alleen te vallen loert de depressie om de hoek.

De overblijvende partner kan aanvankelijk ogenschijnlijk de dood van zijn partner goed verwerkt lijken te hebben, maar vaak gebeurt het dat na een of meerdere jaren de depressie toch in alle hevigheid toeslaat. Rouwen is een proces van lange adem, en soms komt men er nooit meer echt over heen.^[2]

Rouwen op zich is hoe dan ook niet hetzelfde als een depressie hebben. Bij rouw blijft het gevoel van eigenwaarde meestal behouden. Bij een zware depressie komen gevoelens van waardeloosheid en zelfverachting vaak voor. Rouw en depressie kunnen wel naast elkaar bestaan.^[3]

Ben ik depressief?

De meeste mensen krijgen te kampen met verschillende depressie-episoden. Tijdens deze episoden treden de symptomen het grootste deel van de dag op, bijna elke dag. Veelvoorkomende symptomen zijn:

• Gevoelens van droefheid, huilerigheid, leegte of hopeloosheid;
• Boze uitbarstingen, prikkelbaarheid of frustratie, zelfs over kleine zaken;
• Verlies van interesse of plezier in de meeste of alle normale activiteiten, zoals seks, hobby’s of sport;
• Slaapstoornissen, waaronder slapeloosheid of te veel slapen;
• Vermoeidheid en gebrek aan energie, waardoor zelfs kleine taken extra inspanning vergen;
• Verminderde eetlust en gewichtsverlies, of net meer zin in voedsel en gewichtstoename;
• Angst, onrust of rusteloosheid;
• Trager reageren: denken, spreken of lichaamsbewegingen;
• Gevoelens van waardeloosheid of schuld, fixatie op mislukkingen uit het verleden of zelfverwijt;
• Moeite met denken, concentreren, beslissingen nemen en zich dingen herinneren;
• Frequente of terugkerende gedachten aan de dood, suïcidale gedachten, zelfmoordpogingen of zelfmoord;
• Onverklaarbare lichamelijke problemen, zoals rugpijn of hoofdpijn.

Bij veel mensen met een depressie zijn de symptomen meestal ernstig genoeg om merkbare problemen te veroorzaken bij dagelijkse activiteiten, zoals werk, school, sociale activiteiten of relaties met anderen. Sommige mensen voelen zich over het algemeen ellendig of ongelukkig zonder echt te weten waarom.

Depressiesymptomen bij kinderen en tieners

Veel voorkomende tekenen en symptomen van depressie bij kinderen en tieners zijn vergelijkbaar met die van volwassenen, maar er kunnen enkele verschillen zijn.

Bij jongere kinderen kunnen de symptomen van depressie bestaan uit somberheid, prikkelbaarheid, aanhankelijkheid, bezorgdheid, pijn, weigeren naar school te gaan of ondergewicht.

Bij tieners kunnen de symptomen bestaan uit droefheid, prikkelbaarheid, zich negatief en waardeloos voelen, boosheid, slechte prestaties of slecht aanwezig zijn op school, zich onbegrepen en extreem gevoelig voelen, recreatief drugs of alcohol gebruiken, te veel eten of slapen, zelfverminking, verlies van interesse in normale activiteiten en het vermijden van sociale interactie.

Depressiesymptomen bij oudere volwassenen

Depressie is geen normaal onderdeel van het ouder worden en moet nooit licht opgevat worden. Helaas wordt een depressie bij oudere volwassenen vaak niet gediagnosticeerd en niet behandeld, en voelen zij zich misschien terughoudend om hulp te zoeken.

Symptomen van depressie kunnen bij oudere volwassenen anders of minder duidelijk zijn, zoals:

• Geheugenproblemen of persoonlijkheidsveranderingen;
• Lichamelijke pijn;
• Vermoeidheid, verminderde eetlust, slaapproblemen of verlies van interesse in seks – niet veroorzaakt door een medische aandoening of medicatie;
• Vaak thuis willen blijven in plaats van uit te gaan om te socialiseren of nieuwe dingen te doen;
• Suïcidale gedachten of gevoelens, vooral bij mannen.

Soorten depressies

Het type depressie waarover het hiervoor hebben gehad, wordt depressieve stoornis of klinische depressie genoemd, echter zijn er nog andere types depressies:

• Een persisterende depressieve stoornis (ook wel dysthymie genoemd) is een depressieve stemming die ten minste twee jaar aanhoudt. Iemand bij wie een persisterende depressieve stoornis wordt vastgesteld kan episoden van een zware depressie hebben naast perioden van minder ernstige symptomen, maar de symptomen moeten twee jaar aanhouden om van een persisterende depressieve stoornis te kunnen spreken.
• Een postpartum depressie is veel ernstiger dan de “baby blues” (relatief milde depressieve en angstige symptomen die meestal binnen twee weken na de bevalling verdwijnen) die veel vrouwen na de bevalling ervaren. Vrouwen met een postpartum depressie hebben een zware depressie tijdens de zwangerschap of na de bevalling. De gevoelens van extreme droefheid, angst en uitputting waarmee een postpartum depressie gepaard gaat, kunnen het voor deze nieuwe moeders moeilijk maken om de dagelijkse zorgactiviteiten voor zichzelf en/of voor hun baby uit te voeren.
• Psychotische depressie treedt op wanneer een persoon een ernstige depressie heeft naast een vorm van psychose, zoals het hebben van verontrustende valse vaste overtuigingen (wanen) of het horen of zien van verontrustende dingen die anderen niet kunnen horen of zien (hallucinaties). De psychotische symptomen hebben meestal een depressief thema, zoals waanideeën over schuld, armoede of ziekte.
• Een seizoensgebonden affectieve stoornis wordt gekenmerkt door het begin van een depressie tijdens de wintermaanden, wanneer er minder natuurlijk zonlicht is. Deze depressie trekt over het algemeen weer aan in de lente en de zomer. Winterdepressie, die gewoonlijk gepaard gaat met sociale terugtrekking, meer slaap en gewichtstoename, keert voorspelbaar elk jaar terug bij een seizoensgebonden affectieve stoornis.
• Bipolaire stoornis is iets anders dan depressie, maar is in deze lijst opgenomen omdat iemand met een bipolaire stoornis perioden van extreem lage stemmingen ervaart die voldoen aan de criteria voor een depressie (die “bipolaire depressie” wordt genoemd). Iemand met een bipolaire stoornis ervaart echter ook extreem hoge – euforische of prikkelbare – stemmingen die “manie” worden genoemd of een minder ernstige vorm die “hypomanie” wordt genoemd.^[4]

Oorzaken van en risicofactoren voor depressies

De directe oorzaak van depressies is niet altijd bekend. Zoals bij veel psychische stoornissen, kunnen verschillende factoren een rol spelen, zoals biologische verschillen in het brein, veranderingen in neurotransmitters en de hormoonhuishouding, en erfelijke factoren.

Depressie kan op elke leeftijd optreden. De diagnose depressie wordt vaker bij vrouwen dan bij mannen gesteld, maar dit kan deels te wijten zijn aan het feit dat vrouwen eerder geneigd zijn om een behandeling te zoeken.

Factoren die het risico op het ontwikkelen of uitlokken van een depressie lijken te vergroten, zijn onder meer:

• Bepaalde persoonlijkheidskenmerken hebben, zoals een laag gevoel van eigenwaarde en te afhankelijk, zelfkritisch of pessimistisch zijn;
• Slachtoffer zijn van traumatische of stressvolle gebeurtenissen, zoals fysiek of seksueel misbruik, de dood of het verlies van een dierbare, een moeilijke relatie of financiële problemen;
• Bloedverwanten met een geschiedenis van depressie, bipolaire stoornis, alcoholisme of zelfmoord;
• Een andere geaardheid hebben in een situatie die geen steun biedt, bijvoorbeeld lesbisch, homoseksueel, biseksueel of transgender zijn, of afwijkingen in de ontwikkeling van geslachtsorganen hebben die niet duidelijk mannelijk of vrouwelijk zijn;
• Een voorgeschiedenis van andere psychische stoornissen, zoals angststoornis, eetstoornis of posttraumatische stressstoornis hebben;
• Misbruik maken van alcohol of recreatieve drugs;
• Een ernstige of chronische ziekte, waaronder kanker, beroerte, chronische pijn of hartaandoeningen, hebben;
• Bepaalde medicijnen, bijvoorbeeld tegen hoge bloeddruk of slaappillen, nemen.^[5]

Depressie behandeling

Een depressie is moeilijk te behandelen maar er zijn een aantal opties die kunnen werken.

Zelfhulpopties

Zelfhulpboeken lezen kan helpen inzicht krijgen in je situatie. Verder zijn gezond eten, fysiek actief blijven en tijd in de natuur besteden een goede manier om depressieve symptomen te bestrijden. Vermijd verslavende middelen zoals sigaretten en alcohol omdat ze op lange termijn de depressieve symptomen erger zullen maken. Van meditatie is gebleken dat het kan helpen om de omgang met depressieve gevoelens te verbeteren.

Praattherapie

Praten met een getrainde professional kan nieuwe perspectieven bieden. Cognitieve gedragstherapie (CGT), interpersoonlijke therapie, psychotherapie en counseling zijn voorbeelden van praattherapie.^[6]

Antidepressiva

Antidepressiva worden vaak voorgeschreven bij een depressie. Enkele gekende vormen zijn: selectieve serotonine heropname remmers (SSRI’s), serotonine- en noradrenalineheropnameremmers (SNRI’s), tricyclische en tetracyclische antidepressiva, toradrenaline- en dopamineheropnameremmers (NDRI’s), monoamine-oxidaseremmers (MAO-remmers) en N-methyl-D-aspartaat (NMDA)-antagonisten.

Voedingssupplementen

Niet iedereen kan of wil klassieke antidepressiva nemen. Van enkele voedingssupplementen is in onderzoek aangetoond dat ze potentieel hebben bij de behandeling van depressies.

#1. S-adenosyl-L-methionine (SAMe)

Onderzoeken suggereren dat deze verbinding de symptomen van depressie kan verlichten. De effecten werden het best gezien bij mensen die SSRI’s gebruikten. De resultaten van dit onderzoek zijn echter niet doorslaggevend en er is meer onderzoek nodig.

#2. 5-hydroxytryptofaan (5-HTP)

5-HTP kan het serotoninegehalte in de hersenen verhogen, wat de symptomen zou kunnen verlichten. Je lichaam maakt deze chemische stof aan wanneer je tryptofaan consumeert, een bouwsteen van eiwitten. Meer studies zijn echter nodig.

#3. Omega-3 vetzuren

Deze essentiële vetten zijn belangrijk voor de neurologische ontwikkeling en de gezondheid van de hersenen. Het toevoegen van omega-3-supplementen aan je dieet kan depressiesymptomen helpen verminderen. Er is echter tegenstrijdig bewijs en er is meer onderzoek nodig.

#4. Vitamines B6 en B12

Vitaminen zijn belangrijk voor veel lichaamsfuncties. Onderzoek wijst uit dat twee vitaminen bijzonder nuttig zijn om de symptomen van depressie te verlichten. Zo zijn vitamine B12 en B6 van vitaal belang voor de gezondheid van de hersenen. Als je vitamine B-niveaus laag zijn, kan je risico op het ontwikkelen van een depressie hoger zijn.

#5. Vitamine D

Ook de zonneschijnvitamine vitamine D is belangrijk voor de gezondheid van de hersenen, het hart en de botten. Er kan een verband zijn tussen een tekort aan vitamine D en depressie, maar meer onderzoek is nodig.^[7]